Den angrande kritikaren

Det er i år fem år sidan eg gav ut barneboka “Kodeord Overlord”, og omtrent like lenge sidan Bergens Tidende skreiv anmeldelse av boka. Eg har ikkje for vane å kommentera anmeldelsar, men vil likevel dela den noko overraskande kommunikasjonen eg hadde med bokmeldaren rett etterpå.

Ei lita veke etter at boka kom ut, var denne anmeldelsen på trykk i BT:

“Her virker mystikken noe oppkonstruert.

Du skal være temmelig giret på annen verdenskrig for å la deg fascinere av Os-forfatter Tor Arve Røsslands fortelling.

I 1944 ble rektor Leonard Dawe ved Strand gutteskole arrestert av den britiske sikkerhetstjenesten.

I kryssordene han leverte fast til The Telegraph, forekom det litt for ofte kodeord som de allierte brukte i planleggingen av sine aksjoner. Advarte han nazistene?

«Overlord» var for eksempel benevnelsen for invasjonen på D-dagen og dukket opp i kryssordet ti dager før angrepet tok til.

Tor Arve Røssland, bosatt på Halhjem i Os, har kommet over den kuriøse historien gjennom sin store interesse for annen verdenskrig.

Filmatiseringen fra 1988, «The Mountain and the Molehill», er et historisk drama. Røssland har skrevet den om til sin spesialitet, spenningsroman for unge. Tenk om rektor faktisk hadde vært spion?

Gjennom oppdiktede Henry Smith (13) får vi et fint innblikk i hvordan det var å leve som evakuert skolegutt på den engelske landsbygden.

Krigen ser annerledes ut fra et land som ikke var okkupert som Norge. Henry har traumer fra bomberegnet over London, han savner faren som ble drept og moren som er travel sykepleier. Likevel innordner han seg greit som fosterbarn hos rektor og konen.

Jeg kan fint forstå hvordan han kommer over kodeordene i den lokale militærleiren.

Jeg kunne ha trodd på at han gir dem videre til rektor dersom behovet for anerkjennelse hadde fått vokse frem over tid: «Jeg ville bare at rektor Cross skulle like meg».

Men Henry er ingen gutt som ellers røper hemmeligheter. Hva rektor skal med ordene, må Røssland nødvendigvis kaste et slør over for å skape spenning.

På meg virker mystikken oppkonstruert. Sannheten hadde kledd fortellingen bedre, for konsekvensen er spennende nok, siden både rektor og Henry havner i tøffe avhør.

Mange unge lesere vil nok synes det gir fin intensitet at historien er fortalt i tilbakeblikk – gjennom avhør av Henry. For meg synker troverdigheten når Henrys fortelling glir ut av avhørets rammer.

Målgruppen og jeg kan nok likevel være enige om at den eneste heltegjerningen han står overfor, er å holde kjeft om hvem som røpet kodeordene for ham.

Litt dypere psykologi og mer fintfølende fremstilling ville sørget for at jeg brydde meg mer om de militære som kunne risikert dødsstraff.

«Kodeord overlord» innfrir ikke helt forventningene til et krigsdrama av denne typen.”

Eg var sjølvsagt skuffa over den lunkne mottakinga, mest fordi det sikkert ikkje kom til å koma så mange andre. Og at eg sjølv syntest boka fortente betre. Ei lita veke etterpå fekk eg denne private meldinga frå bokmeldaren:

“Vil bare fortelle deg at anmeldelsen av Operasjon Overlord ble mer brutalt vinklet enn jeg hadde ment. Litt vanskelig å forklare omstendighetene, men uansett: Både du og boka hadde fortjent en litt mer nyansert vurdering fra min side. Beklager!”

Eg blei rett og slett litt paff av dette, og svarte:

“Veit ikkje heilt kva eg skal svare på dette. "Skaden" er jo skjedd. Personleg syntest eg sjølvsagt at du bomma stygt og det virka som du hadde skumlest boka mi. Vinklinga til BT var tabloid, spør du meg. Eg har jobba med denne boka i årevis, ideen fekk eg som fjortenåring, då er det sjølvsagt litt irriterande at dine kommentarar og ditt terningkast blir ståande som BTs offisielle dom. Det er jo ikkje akkurat frykteleg mange som anmelder barnebøker her til lands! Hadde jo vore fint om du las på nytt, og faktisk tok deg tida til å skrive ein grundigare anmeldelse. At du ikkje er interessert i krigshistorie får vere di sak, men at du ikkje likar tilbakeblikk blir jo litt tynt grunnlag. At "sannheten" hadde kledd boka betre blir litt for dumt. Veit du sannheten? Det gjer ikkje eg. Dei historiske kjeldene er veldig sprikande, og BBC-versjonen er like mykje historisk ukorrekt som boka mi (faktisk endå meir, meiner eg. Spesielt sidan konklusjonen til MI5 var at rektoren hadde plukka opp orda frå eteren, sidan dei allierte generalane snakka så mykje om dei). Eg har lese absolutt alt eg har kome over om denne kuriose historiske hendinga, og eg veit ennå ikkje om Leonard Dawe faktisk var spion.

Uansett er deg fint av deg å innsjå at du gjorde ein dårleg jobb, så håper eg at mi neste bok kanskje får ei betre behandling. Ein må lese boka ut frå bokas premiss, ikkje ei forutinntatt haldning.”

Eg tenkte at dette fekk vera nok, men anmeldaren måtte svare:

“«sannheten» skulle jeg gjerne bitt i meg, ja. Og ja, det er et kjempeproblem at bøkene anmeldes av såpass få. En anmeldelse var historisk en del av en offentlig samtale, én blant flere stemmer, nå blir den mer og mer av en slags endelig dom. Kvaliteten på arbeidet mitt framstår ikke akkurat noe bedre av det faktum at jeg har jobba ganske mye med boka. Etter å ha lest det jeg vil hevde er grundig - to ganger - er det altså denne teksten jeg ender opp med å produsere. Forfatterens tidlige anmeldelse av boka var det første treffet Google tilbød meg, så selv den hadde jeg fått med meg. Nå har det selvfølgelig vært noen uheldige omstendigheter underveis og i kommunikasjonen med BT. Men mine innvendinger burde åpenbart vært bedre formulert. Så er det vel sånn at resultatet av det vi skriver ikke nødvendigvis gjenspeiler hvor mye arbeid vi har lagt i det.”

Eg svarte: “Sånn kan det gå. Du bør ikkje rekne med at anmeldelsen din kjem til å bli sitert av meg eller forlag, for å seie det slik. Den går i gløymeboka, der den høyrer heime.”

Etter dette høyrte eg ikkje noko meir, og så vidt eg veit har ikkje denne meldaren skrive noko meir om bøkene mine. Noko oppdatert anmeldelse av “Kodeord Overlord” såg eg heller ikkje noko til, men eg klarte ikkje heilt å la dette gå i gløymeboka, likevel. Eg er framleis usikker på korfor anmeldaren følte eit behov for å senda meg dette, men ikkje gjera noko offentleg ut av det. Orsakinga har null verdi når den ikkje blir publisert same stad som anmeldelsen, så takk for ingenting, Guri Fjeldberg!

Inspirasjonen bak mi neste bok

Boka er ikkje komen ut enno, og strengt tatt er ho ikkje antatt, eingong. Men eg både håper og trur at eg snart får ho i hende. 

Baggane på Haugland er fredeleg i dag

Boka er inspirert av mange sanne historiar. Nokre av dei er store, og andre er små. Ein handlar om dei seks kanadiske flygarane som måtte naudlanda på Haugland utanfor Os, den 26. september 1944. Dette er nærmast ein feel-good historie, der norske motstandsfolk risikerte livet for å bringa kanadiarane til Shetland. Dette hende berre nokre minutt frå der eg bur no, på Halhjem.

Medan flygarane skjulte seg gjekk 152 allierte bombefly inn mot Bergen. Dette skjedde den 4. oktober. Noko som resulterte i bombinga av den tyske ubåtbunkeren Bruno på Laksevåg. Totalt gjekk 193 sivile liv tapt. 61 av dei var barn på Holen skole. Det største sivile tapet i Noreg under heile krigen. I tillegg kjem eit utkjent tal tyske soldatar og russiske krigsfangar.

Det er sterkt å tenkja på at barnebarnet mitt Mina går på Holen skule no. På ein moderne og stor byskule, der ho trivst.

Eg har kombinert desse to hendingane, og viser dei gjennom augene til sytten år gamle Astrid, og seksten år gamle Arne. Begge er oppdikta, men hendingane og dagleglivet dei skildrar, er basert på sanne historier. Det same er dei ekstreme situasjonane eg har plassert dei i.

Eg har ikkje brukt dei verkelege namna på nokon, for å ikkje blanda meg for mykje inn i krigshistorien. Det var mange ivolverte, som er blitt nevnt i litteraturen eg har lese. Dei risikerte liva sine, vel vitande om den tyske råskapen som kunne ha venta dei.

Nokre av hendingane eg skildrar skjedde eigentleg med Asvald Bertin Bjoarvik (1931-2016) frå Drange, nær Lysekloster. Han og hendingane er nevnt i bøker frå langt tilbake i tid. Men eg har aller mest nytta eit videointrvju med Asvald sjølv, då han nærma seg åtti. Hans eigne ord samsvarer ikkje med korleis den same hendinga blir skildra i bøker. Dette illustrerer litt kor vanskeleg det er med historie, og kor viktig det er å sjekka fleire kjelder.

Eg har valt å tru på Asvalds sterke og truverdige vitnesbyrd. Eit vitnesbyrd som i følgje han sjølv var med på å dømma tyskaren og gestapomannen Willi August Kesting (1908-1946), og den danske SS-offiseren Nils Peter Bernhard Hjelmberg (1923-1946), til døden. Dei blei begge skotne i 1946. Dømt for drap, og mishandling av mange menneske. Blant anna Nils Kollen, som eg har valt å ha med under namnet Trygve Helle. I boka er sjølvsagt dette også ein oppdikta karakter, som er basert på det vesle eg har funne ut om den verkelege personen. Eg har rett og slett måtta tona ned torturskildringane av han, sidan dei var så grove at det nesten ikkje er til å tru. Kesting var ein sadist som likte å mishandla folk. Det er vanskeleg å forstå korleis ein møbelsnikkar frå Dortmund kunne bli ein så frykteleg person. Eg vurderte lenge å bruka namnet hans i sjølve boka, men fann ut det var best å la vera.

Eg har i tillegg nytta skildringar som fortalt til meg av Frank Bøe (1929-2022). Han fortalde om livet under okkupasjonen. Og om korleis det var å leva på Haugland, og på Osøyro. Han hugsa godt russarfangane, og han viste meg leiker fangane hadde laga, som dei gav til ungane i bygda. Desse hadde han heime i huset sitt. Han snakka om kameratane og leikane dei leika, og litt om skulen. Han hugsa då Wellington-flyet kom susande over Haugland, og naudlanda like ved det som i dag heiter Baggavegen. Og korleis tyskarane mobiliserte for å finna flygarane. Eg hadde lenge tenkt å skriva noko basert på desse samtalane, men fekk det ikkje til før eg starta å skriva om Astrid og Arne.

Tusen takk til Frank.

Eg har prøvd å ikkje gripa for mykje inn i dei verkelege hendingane med hovudpersonane mine. Men av og til må ein gjera ting meir tydeleg, eller meir spennande og dramatiske. Eg har flytta på nokre hendingar, både i tid og geografi. Men ikkje mange. Eg har stort sett heldt meg til fakta, og eg føler eg har framstilt tidsepoken på ein truverdig og realistisk måte. Kunstnarisk fridom kan nok likevel følast uheldig for nokon som kjenner dei verkelege hendingane godt. I tillegg var det motstridande fakta i dei ulike kjeldene, noko som var fascinerande å lesa, men eller mest frustrerande. Då var det fint å kunne dikta, og velja den meste spennande.

Eg har også mast på Os sogelag for å få bekrefta detaljar. Og eg skjønar korfor dei meiner eg burde fortald historiane til dei verkelege menneska bak, og ikkje dikta dei opp sjølve. Her får me berre vera ueinige.

Takk også til Simon Stranger for nyttig info om nazidop, og for den fabelaktige boka Leksikon om lys og mørke (Aschehoug 2018).

I krig og kjærleik er alt lov

Då det lysna den 26. september 1944, skjedde det noko utruleg berre nokre minutt unna her eg bur på Halhjem. Eit fly frå det kanadiske flyvåpenet måtte naudlanda på noko som absolutt ikkje likna ein flyplass.

Dei seks flygarane la på sprang vekk frå flyet, midt i eit naziokkupert område. Dei neste dagane blei tusenvis av tyske soldtar kalla inn for å gå manngard gjennom heile området, og i øyane rundt. Dei seks fiendane skulle finnast, for ein kvar pris.

Det heile byrja nokre timar før. Det spesialbygde Wellington bombeflyet var laga for å jakta på tyske ubåtar, både for å lokalisera dei og droppa bomber som skulle uskadeleggjera, og aller helst senka dei. Flyet la ut frå basen i Wick i Skottland, og i nattemørket hadde dei kurs mot norskekysten. Den enorme ubåtbunkeren «Bruno» på Laksevåg utanfor Bergen hadde lenge sendt ut plagsomme og dødelege ubåtar mot både handelsflåten og militære skip. Wellingtonflyet skulle letta litt på dette presset, med å ta ut nokre av fiendeubåtane.

Men då flyet kom fram til norskekysten rakk dei knapt å byrja på sjølve oppdraget. Den eine motoren gjekk i brann, og kaptein Gordon Biddle måtte ta mange vanskelege avgjerdsler dei neste minutta og timane. Brannen blei sløkt, men med berre éin motor var flyet for tungt. Mannskapet fekk ordre om å lempa ut alt som kunne minska totalvekta på flyet, men sjølv etter ei utreinsking av bomber, ammunisjon, fallskjermar, radar og ein del topphemmeleg utstyr, gjekk flyet framleis nedover, sjølv for full motor.

Kaptein Biddle gar ordre om å dumpa drivstoff. Dei rekna ut kor mykje dei trong for å koma seg tilbake til Wick, og skrudde igjen ventilen då dei nærma seg minstemålet. Problemet var at ventilen funka ikkje, og mannskap og kaptein kunne berre sjå på at alt drivstoffet blei spydd ut over Nordsjøen. Då dei siste dråpane rann ut, hadde dei berre ein liten reservetank igjen. Heldigvis klarte dei no å halde høgda si, om ikkje anna.

Dei sende heile tida knappe radiomeldingar til basen om situasjonen, og no blei dei nøydde til å snu og gå mot Noreg. Dei hadde ikkje nok drivstoff til noko anna. Dei ville ikkje naudlanda på sjøen. Både fordi dei antok at flyet ville synka på mindre enn eitt minutt, og dei risikerte å gå ned med saman med flyet. Men også fordi det var kaldt i vatnet, og bølgene var høge. Det var uansett usannsynleg at dei villle overleva noko slikt. Dei måtte finna ein stad der dei faktisk kunne landa, og bekymra seg for å bli fanga etterpå. Det var storm i Nordsjøen, og det regna sidelengs. Biddle hadde ikkje anna val enn å naudlanda på fast grunn.

Dei gjekk dermed inn mot Hardangerfjorden. Vêret letta litt, og ein periode var det nesten fint. Flygarane var ikkje kjende i området, og hadde berre nokre enkle kart. Dei kom inn over fjorden og såg ein tysk ubåt som blei eskortert av to krigsskip. Dei skaut opp mot kanadiarane, og ubåten dukka straks under for å gøyma seg. Kanadiarane skaut ut eit naudbluss, slik at dei kanskje kunne lura tyskarane til å tru at dei var venlegsinna. Dette funka akkurat lenge nok til at dei kom seg forbi utan for store materielle skader.

Det var skya innover fastlandet denne dagen. Dei nærma seg det som i dag er Bjørnafjorden kommune. Meir detaljert kom dei inn over Øyane i gamle Os kommune. Dei kunne observerast frå den tyske leiren på øya Røtinga, men også frå den litt større øya Strøno. Og frå vesle Bjørnarøy. Men det var bøndene og fiskarane på halvøya Haugland som fekk sjå dei på nærast hald. Kaptein Biddle førte dei over små og store bakkar på Haugland og såg etter ein stad å gå ned. Mange osingar, og mange tyskarar såg det einslege flyet med berre éin aktiv motor, som gjekk lågt over dei. Kapteinen blinka seg ut ein bakke, ein stad som heiter Baggane, og då flyet kom heilt inn til Os sentrum, eller Osøyro, snudde han og gjekk tilbake same vegen. Inn mot landingsstripa på Baggane slutta den siste motoren å virka – det var tomt for drivstoff. Og det siste stykket suste flyet som ei kråke. Lågare og lågare, og nærmare og nærmare den grøne bakken. Bakken viste seg å vera meir haug enn bakke. Men det var for seint å gjera noko no. Flyet sneisa tretoppane og røska opp gjerdestolpar. Og rett før dei gjekk ned kortslutta dei heile straumnettet med ein vaier som hang ned under flyet.

Med halehjulet først traff dei også nokre tre rett ved sidan av eit hus. Trea blei kappa i to, og venga blei minst like skada. Flyskroget vrengde seg nesten sidelengs, og traff med all kraft ned i det grøne graset. Det pløydde seg gjennom mold og stein, og stoppa berre knappe tretti meter etter det tok nedi. Kaptein Biddle hadde sjølvsagt ikkje teke ned landingshjula, sidan det ville blitt katastrofalt.

Dei seks hadde blitt slengt rundt inni flyet under landinga, men utan store skader. Skrubbsår og smerter her og der, men kanadiarane var usedvanleg heldige. Dei krabba ut av flyet og såg ei gruppe med avventande og skeptiske osingar. Flygarane visste at dette området hadde vore naziokkupert i fire år, og at folka her var naturleg redde for å hjelpa allierte soldatar på flukt. Eller det var i alle fall det dei trudde. Læraren på skulen på Søre Neset var den første som gjekk bort til dei, sidan han kunne engelsk. Er det langt til Sverige? var det første dei spurde. Læraren sende dei til ein liten ås som heitte Bjørnen. Der var det mogleg å gøyma seg ei lita stund, og dei få folka som budde i nærleiken kunne sikkert hjelpa. Men dei måtte skunda seg. Tyskarane hadde mange menn på ein leir i nærleiken. På det som i dag er Halhjem ferjekai.

Flygarane fekk etter nokre mislykka forsøk, fyr på flyet, og så la dei på sprang, medan forskremte osingar stod igjen og lurte på kva som skulle skje no.

Øyane, Halhjem, Bjørnen, Haugland og Moborg i Os.

På Vestlandet, og i særklasse i Os, var det eit stort nettverk av motstandsfolk. Både i den militære organisasjonen MILORG, men også i fleire sivile avdelingar. Det var mange folk på flukt frå nazistane, og mange av dei låg lenge skjult i området. Nokre i Øyane utanfor Os, og andre i fjella i nabokommunen Samnanger. Motstandsfolk kom med mat, og sørga for at flyktningane kom seg unna. Det var eit godt utvikla og intrikat nettverk av folk som kjempa mot okkupasjonsmakta på denne måten, og i tillegg gjorde dei seg klare til alliert invasjon – akkurat som i Normandie tidlegare på året. Våpen ble i smugla inn av Shetlandsgjengen, og båtane tok med seg flyktningar tilbake. Desse våpena blei gøymte og skulle liggja klar til engelskmennene kom. MILORG trente opp folk i både våpen- og sprengstoffbruk, og det var rundt to hundre mann berre i Os som var klare. At det kom eit kanadisk fly og dumpa ned i bakgarden var veldig ubeleieleg. Dei hadde ikkje lyst å eksponera seg på denne måten. Likevel mobiliserte ei rekkje mennesker for å hjelpa dei. Dei var aldri i tvil om at dette var plikta deira.

Allereie første kvelden blei kanadiarane henta på Bjørnen og rodd ut til eit naust på Strøno. Der var dei nokre dagar, før dei blei smugla til ei svært avsidesliggande hytte i Samnanger. Her låg dei i godt over ei veke og venta, før dei endeleg fekk beskjed om at Shetlands-Larsen var på veg. Den 12. oktober gjekk dei i land på Shetland.

“Bomb midt i røyken!” var ordren

Medan dei var på hytta i Samnanger fekk dei med seg eit trist kapittel i krigshistorien på Vestlandet. Den 4. oktober kom nemleg meir enn 150 allierte fly for å bomba ubåtbunkeren på Laksevåg. Kanadiarane såg flya om morgonen, og skjøna at noko stort var på gang. Bombeangrepet har i mange år blitt kritisert, og i ettertid ser me jo at dette var mislykka. Dei sivile tapa rettferdiggjer ikkje dei skadene dei påførte tyskarane. 193 sivile blei drepne, blant dei 61 barn på Holen skole. Sjølve Laksevåg låg i ruinar etterpå.

Desse to hendingane var veldig forskjellige. Historien om kanadiarane er det næraste ein kjem ei feel-good-forteljing frå andre verdskrigen, medan bombinga av Laksevåg er berre grusom. Likevel har eg kombinert dei to i ein roman. Ei bok som forhåpentlegvis ser dagens lys snart.

Boka handlar om sytten år gamle Astrid og seksten år gamle Arne som opplever desse hendingane på nært hald. Astrid arbeider som tyskarkjærast og spionerer på ein høgtståande tysk offiser. Arne blir direkte involvert i flukta til dei kanadiske flygarane, og han får Gestapo etter seg. To oppdikta unge menneske, med den mektige krigen som bakteppe. Eg har fletta inn mange fleire sanne historiar frå krigen enn naudlandinga på Haugland og bombinga av Laksevåg. Meir om dette når det nærmar seg.

Minneplaketten på Baggane

Tiårets beste bøker!

Forfattaren kårer dei beste bøkene det siste tiåret, og her er mange overraskingar på lista.

Alle har jo for vane å ramse opp favorittbøker i julestria, her er Tor Arve Røssland sine favorittar.

10. Svarte-Mathilda I-III (2010-13) Skumle bøker om skrømt som vandrar gjennom århundra. Bok 1 og 3 nominert til Uprisen.

9. Absolutt Pode (2020) Herleg samlebok med noko ekstra. Alle dei fire bøkene om kultfiguren Pode, og ikkje minst den heilt nyskrivne “Podekast”!

8. Blodmåne (2023) Sjangerleik og grøss om kvarandre, i denne bloddryppande høgfjellsthrilleren.

7. Snatch (2014) Ei brutal kidnapping går ikkje heilt etter planen.

6. Soledad (2014) Dystopisk thriller om å vere den (nesten) siste personen på jorda. Nominert til Uprisen!

5. Jegeren (2021) Oppfølgar til Dronen (sjå nr 4.) Framleis spennande frå innsida av nynazistmiljøet i Noreg.

4. Dronen (2017) Frå innsida av nynazistmiljøet i Noreg. Skremmande og tankevekkande.

3. Overleve-serien: “Vulkanen vaknar”, “Istid” og “Den siste krigen” (2022-23). Dystopisk klimaspenning som viser kor galt det kan gå når vi menneske får halde på slik vi gjer.

2. Glimt (2015). Jon og Solveig er femten år, og bur på same øya. Men skilt av ein mannsalder. Andre verdskrigen møter moderne skrømt. Nominert til Uprisen!

1. Kodeord Overlord. (2019) Forfattarens personlege favorittbok av alle han har skrive. Ei nesten sann historie frå England under andre verdskrigen. Nominert til Bokslukerprisen!

Bokmelding "Blodmåne" av Tor Arve Røssland

“Grøssaren som får det til å renne sludd nedover nakken din.” Nok ei sjølvmelding av eiga bok, av Tor Arv Røssland

Røssland har alltid likt å skremme lesaren, og ikkje minst elevar han møter på skulebesøk, seier han. Og Blodmåne er ikkje noko unntak. Men aller først, la oss snakke om tittelen: Blodmåne. Observante krimlesarar har jo for lengst fått med seg at denne tittelen dukka opp om lag eit halvt år før Røsslands bok, der Jo Nesbø gav ut si ørtande bok om Harry Hole, med same tittelen. Røssland fortel at dette var aller mest irriterande, han hadde jo operert med denne tittelen i årevis. “Eg skriv ikkje så fort”, forsvarte han seg med. Forlag og redaktør diskuterte om eit tittelskifte var nødvendig, men Røssland sleit med å finne ein tittel som var like passande, derfor blei dei einige om å behalde den. Røssland skriv for ungdom, Nesbø for vaksne, og sjangeren er ulik.

Men uansett, Blodmåne i Røsslands penn er noko heilt anna enn Nesbø, antar eg. For verken forfattar eller bokmeldar har lese noko av Nesbø. Blodmåne handlar om fire jenter. Tre av dei er gode venninner, mens den fjerde er nokså einsam. Det som binder dei saman er Overblikk høyfjellshotel. Dei tre, Vanja, Benni og Sarah er der for å teste hotellet for far til Benni. Anne er den einsame jenta som bur der saman med vaktmeistermora si. Ei mor som har gjort alt ho kan for å isolere Anne.

Det blir snart klart at hotellet lever sitt eige liv. Lydar, lukter og skikkelsar skremmer vetet av Vanja, mens ho prøver å skjule det for Sarah, som ikkje likar overnaturlege ting. Etterkvart finn Vanja ut at hotellet skjuler mange hemmelegheiter, og ho blir redd for at ikkje alle overlever helga.

Anne følger med på jentene på avstand, mens ho kjenner ei underleg dragning mot ei av dei. Ein dag møtest dei i skisporet, og romantiske kjensler oppstår. Men desse kjenslene i Anne blir sterkt undertrykka av mora, som oppdrar ho på gammaltestamentleg vis.

Blodmåne er fortalt frå synsvinkelen til Anne og Vanja, i annakvart kapittel. Og gradvis får vi vite meir om det som skjer. Eit typisk triks frå Røssland, altså: parallelle fortellingar. Det funkar, sjølvsagt, som alltid! Han avdekker eit grufullt plot denne gongen. Med djevlar, partering, vakumpakkemaskin og øks! Og ikkje minst: krypande ekle skrømt.

Dette er ei bok som både er veldig filmatisk, og samtidig umogleg å filmatisere. Måten plottet ender gjer at du får lyst til å begynne på nytt for å sjekke om alt heng saman. Det gjer det sjølvsagt, og Røssland leiker med deg som lesar. Det er mange detaljar gjennom heile boka som avslører viktige ting i handlinga og om karakterarane, og Røssland forventer ikkje at alle skal få det med seg. Om dette går over hovudet på målgruppa, veit han ikkje, men med tanke på synkande leseevner hos både vaksne og barn kan det godt hende at ein del lesarar blir forvirra. “Det kan eg leve med”, seier Røssland, men han legg til: “Det er sjølvsagt trist at svake lesarar ikkje får med seg at denne boka lurer deg, og den gjer det heilt bevisst. Mange kjem til å gi opp, og gå glipp av spenninga.”

Men for dei som er oppmerksomme lesarar og lar seg forføre av snikande skrekk er dette ei spennande og creepy leseøkt.

Svarte-Mathilda The Movie!!

Eit av dei spørsmåla eg får oftast når eg er på skulebesøk er uten tvil: “Skal det bli film av den der boka di?”

Fram til no har svara mine alltid vore noko slikt: “Ja, hadde ikkje det vore kjekt?” eller “Nei, det tviler eg på” eller “Trur kanskje det blir litt dyrt å lage den” eller “Eg er altfor lat til å lage film, det er for mykje arbeid”.

Men i fire år har det vore jobba med å lage Svarte-Mathilda til skrekkfilm!

Heilt sidan eg skreiv boka tenkte eg at dette passer eigentleg best på det store lerretet, og eg brukte ekstremt lang tid på å skrive førsteutkastet, og på å vente på at fleire forlag refuserte boka. Kanskje fordi førsteutkastet var på bokmål? Men etter ei omfattande omskriving til nynorsk, sa Det norske samlaget ja. Vi hadde jo ei lang historie, vi to. Og etter ein lang runde med redaktør kom boka til slutt ut i 2010. Boka blei nominert til Uprisen, og er framleis ei bok som sel ok. Eg skal ikkje akkurat påstå at karrieren tok heilt av, men eg fekk raskt oppdrag i skulen, og framleis reiser eg rundt og fortel om Svarte-Mathilda, og skremmer ungar. Det blei to bøker til i serien. Det var eit omfattande arbeid å skrive dei også, men ein del av grunnlaget var lagt under arbeidet med første boka.

Og heile tida tenkte eg: Dette kunne blitt ein forferdeleg kul film! Eg såg for meg scenar, høyrde dialogen, forestilte meg skodespelarar, og gjorde til og med tafatte utspel mot den norske filmindustrien for å få dei til skjøne det eg visste! Svarte-Mathilda må bli film!

Men ingenting skjedde. Eg “slo meg til ro” med diktekunsten. Det er faktisk ekstremt mykje arbeid å lage film. Eg veit jo det. Eg har vore filmfreak sidan eg var ti år. Eg har studert film, har hovudfag i filmvitenskap, og eg veit omtrent så mykje om filmproduksjon som ein utanforståande kan. Og i bøkene treng eg ikkje tenkje på locations, catering og kostnader med visuelle effektar. Eg kan gjere bøkene så spektakulære eg berre vil. Men altså, heile tida tenkjer eg film. Det har eg gjort under skrivinga av alle bøkene eg har gitt ut. Eg tenkjer i scener, ikkje kapittel, eg les dialogen høgt for meg sjølv, eg tenkjer lydar og musikk, lys og mørke. Herregud, for ein fantastisk film Kodeord Overlord er! Oppi hovudet mitt, altså.

Så plutseleg ein dag får eg ein e-post frå Samlaget. Eit produksjonsselskap var interesserte i bøkene mine, og bad om å få dei tilsendt. Kult! tenkte eg. Dei kjem til å lese og seie: dette blir for dyrt. Eg tenkte ikkje noko meir på dei, og eg høyrde heller ingenting.

Etter ei stund viste det seg at dei var meir enn interesserte. Dette var eit stort produksjonsselskap, og produsenten deira som hadde tatt kontakt. Produsenten hadde allereie kontakta regissør og manusforfattar. Snøballen var godt i gang, og opsjonsavtalen dumpa i postkassa. Eg googla namn og fann spennande titlar.

Eg hadde ein lang og betryggande telefonsamtale med produsenten. Eg hadde to krav: Dette må bli ein skummel film som ikkje er redd for å gi barn mareritt. Så lenge det er innanfor SF Norge sin toleranse, går det bra, sa dei. SF skulle distribuere filmen på kino, og hadde sjølvsagt ein finger med i spelet på det endelege produktet. Krav nummer to: Eg vil vere med på manusutviklinga! Ja, sjølvsagt skal du få vere med på det! Men eg har absolutt ingenting eg skal ha sagt. Eg er berre konsulent, og i praksis kan dei gjere akkurat kva dei vil med bøkene og universet eg har skapt. Jaja, det gjekk bra då Peter Jackson gjekk laus på Ringenes herre. Eg er ikkje ironisk no.

Bok nummer 1 kan filmast omtrent som den er skriven, det vil ikkje koste frykteleg mykje. Men bok nummer 2 og 3? Det er ei anna historie. Då eg skreiv gav eg blaffen i at dette blir skamdyrt å filme. Venezia i seg sjølv er ekstremt kostbart å få lov å bruke, spesielt når halve bok 3 også foregår på 1500-talet. Dette blir sikkert skrive om til noko anna. Og eg likar faktisk tanken på at bøkene og filmane kan leve sine eigne liv. At legenda og vandrehistoria om Svarte-Mathilda tar ulike vegar på lerret og på trykk. Så lenge det er skummelt og spennande! Og så lenge det ikkje går fullstendig utanfor bøkene.

Etter ei stund fekk eg lese eit tidleg utkast av manuset, og likte ikkje mykje av det eg las. Eg hadde mange kommentarar. Etter endå ei stund fekk eg lese neste utgåve, og kan ikkje seie at eg var så veldig imponert. Det var ikkje spesielt skummelt, og handlinga låg milevis unna bøkene. Av ein eller annan grunn var det skrive inn lange segment med ei gaupe … og eg fekk kjensla av dette handla meir om psykisk helse, enn horror. Strengt tatt hadde ikkje produsentane trengt å betale meg, for dette minna ikkje om det eg hadde skrive. Eg veit at manusutviklinga fekk støtte frå Norsk filminstitutt (500 000 i skrivande stund) men etter ei stund blei manusforfattarane skifta ut. SF var ikkje med lenger. Det blei snakk om Netflix. NRK? Kanskje TV-serie? Opsjonsavtalen opna jo for det.

I tillegg kom sjølvsagt pandemien og la alt på is, sidan filmselskapet speler inn mykje i Aust-Europa pga av kostnader med å filme i Noreg.

Det nyaste manuset las eg i 2022, og det var nye folk involvert. Mykje betre enn det forrige, Svarte-Mathilda som karakter er faktisk med i dette utkastet! Men framleis ein lang veg å gå før det sit skikkeleg.

Men så slumpa eg til å møte ei av dei som skreiv det aller, aller første utkastet - som eg aldri har lese eller visst om, og ho sa at hennar førsteutkast var omtrent heilt etter boka mi, men dei neste utkasta blei endra av nye folk. No var ho ute, og visste ikkje korleis det gjekk med filmen.

Eg synest jo det er bra at dei faktisk tar seg tida til å skrive eit skikkeleg manus først. Mange filmar blir dårlege fordi denne jobben ikkje blir gjort før innspelinga startar. Og dei nye Star Wars-oppfølgarane har jo vist oss at det ikkje trengs gjennomtenkte manus for å tene pengar. Ulike flmskaparar treng ikkje snakke saman eingong, sjølv om ein lager filmar som skal vere direkte oppfølgarar til kvarandre.

Men så mykje att og fram som det har vore med Svarte-Mathilda, hadde eg ikkje tenkt meg. Og at det skulle så utruleg mange utkast til før dei klarer å få eit manus på beina. Eg meiner sjølv at bøkene kan filmast “som dei er”, men veit også at dette blir skandalaust dyrt. Eg veit nok om manusskriving til å gjere jobben sjølv, men skal ikkje involvere meg. Eg har selt meg ut.

Opsjonen har blitt fornya til 2024 og pengar kom på konto, men eg skulle jo gjerne sett filmen ferdig. Utviklinga har visst tatt ein liten pause, reknar med at den kan bli langvarig. Eg har gitt filmselskapet ein sjanse til å la meg skrive dette sjølv. Eg ville jo aller helst ha sett dette som ein tv-serie som ikkje nødvendigvis er retta mot barn. Der eg tar utgangspunkt i alle tre bøkene på same gongen.

Eg ville gjort mange endringar eg også. Eg ville gjort mesteparten av dialogen om til engelsk, for å få eit større utval av skodespelarar å velje mellom. Elisabeth kan vere hundre prosent engelsktalande, tenkjer eg. Einaste ho i så fall må lære seg på norsk er å seie “Svarte-Mathlilda” sju gonger. Eg ville har gjort Italia-delen på italiensk, sjølvsagt. Og eg ville gjort den fæle stemora svensk. Mathilda ville eg nok laga nokre få år eldre enn ho er i boka, også for å finne den rette skodespelaren. Men eg ville ikkje late som om Tsjekkia er Hardanger, altså. Og eg ville ikkje endre på ting berre for å endre på ting. Karakterar, plot og dramaturgi er allereie gjennomtenkt i bøkene. Det treng berre bli gjort om til filmanus.

Til slutt ville eg ha gjort det heile frykteleg skummelt. Det er det viktigaste. Eg vil gi barna mareritt, elles er filmen mislykka.

Men nok dagdraumar, no.

Tilbake til diktekunsten.

Kansellert forfattar

Eg har lurt veldig lenge på om eg skulle skrive noko om dette, sidan eg sikkert kjem i eit dårleg lys. Men eg har likevel bestemt meg for å gjere det. For eg synest ikkje dette var greit.

Ein gong var eg på turné i Den kulturelle skulesekken (DKS) i ein ikkje-namngitt norsk by, med eit opplegg rundt bøkene i serien Overleve. Det er jo eit relativt “nytt” opplegg, sidan bøkene var ganske ferske, men eg har prøvd ut opplegget mange gonger, med stort hell, synest eg. Det er laga for klassetrinna femte til åttande, og fungerer greitt for heile denne målgruppa, sjølvsagt med individuelle tilpassingar undervegs. Men på ein ungdomsskule skar det seg. Eg kjem ikkje til å nemne namnet på skulen, så du kan slutte å lure på det. Men det var aust for Finse. Og det har skjedd i laupet av dei siste åra.

Som barne- og ungdomsbokforfattar som hovudsakleg skriv nynorsk, så veit eg at lærarar (og kanskje aller mest bibliotekarar) er mine beste vener. Fordi det er dei som formidlar bøkene mine til både barn og vaksne. Det er fantastisk kjekt å møte engasjerte lærarar som er glad i elevane sine, og som har tatt seg tida til å sette elevane inn i kva det vil seie å ha ein forfattar på besøk. Skular har ofte lesetid i kvardagen, og litteratur blir snakka om i timane, og lærarane tar denne vanskelege jobben med kvart bidige årskull for å få dei til å lese bøker. Fordi dei veit at eit godt forhold til det å lese tekstar vil gi elevane fortrinn i alle andre fag, og i alle andre yrker seinare i livet.

Eg har hatt svært mange slike møte, der elevane kosar seg med å høyre på det eg har å fortelje. Dei blir tydeleg engasjerte, dei stiller spørsmål og dei ler når eg fortel noko morsomt. Og eg har identifisert nokre faktorar som gjer jobben min lettare, i tillegg til at eg er ein sabla god formidlar og forfattar, sjølvsagt. Du burde blitt stand-up komikar! var det ein elev som sa til meg ved eit tidlegare høve. Ja, kanskje eg må det, etter det eg opplevde, som eg snart kjem fram til.

Men desse faktorane er:

Elevane er førebudde på kva som skal skje, og eg kan påverke dette med å kommunisere med skulen på førehand - noko eg alltid gjer.

Elevane har sitteplass på ein stol, gjerne ein sitteplass som lærarane har makt over, spesielt med tanke på kven som sit med kven. Ikkje på låge benkar. Ikkje på matter, og slett ikkje på kalde golv. Dette spesifiserer eg alltid på førehand.

Lærarane er til stades saman med elevane, utan å jobbe med PC-en, sitte på mobilen, snakke med andre lærarar. Denne er vanskelegare for meg å påverke, sidan det er verre å oppdra dei vaksne, enn barna. Eg er ikkje vikarlærar, skriv eg til skulen på førehand. Dersom læraren ikkje skal følge med, kan dei gå ut. Å ha ein aktiv lærar er viktigare når eg held skrivekurs enn ved vanleg formidling av bøker. Men det at elevane ser ein vaksen lærar som deltar på deira eige nivå, er ekstremt viktig.

At vi er eit rom som egnar seg: Auditorium, vanlege klasserom, kinosal, kulturhus eller liknande. IKKJE i rom som har gjennomgangstrafikk, som aulaer, kantiner eller liknande. Heller ikkje gymsalar, dersom det kan unngås, fordi der er lyden alltid grusom, og det er som regel altfor kaldt. Det er betre med elevar klassevis i gode rom, enn hundrevis i gymsal.

Det bør vere god luft i rommet, men enkelte skular har så elendig inneklima at både eg og elevane blir sløve av det. Eg har vore på skular som aldri burde hatt lov til å vere opne, men kommunen har ikkje råd til fikse det. Dei bryt rett og slett arbeidsmiljølova. Ei stor skam, men det er ei anna sak.

Sjølv om denne lista høyrest vanskeleg ut, så klarer eit overraskande høgt antal skular å fikse dette før eg kjem, og vi får ei god stund saman, der eksterne faktorar ikkje blir ein faktor i det heile tatt. Lærarane er engasjerte, og elevane har tydeleg respekt for dei. Det blir latter og jubel, og lærarane smiler frå øyre til øyre, og eg får takkemail seinare på dagen, det blir venteliste på bøkene mine i skulebiblioteket (eller folkebiblioteket, sidan mange ikkje har slikt på skulen), selfiar blir tatt, autografar blir skrivne, og elevane skriv oppgåve om meg når dei kjem i tiandeklasse.

Eg vil påstå at dette er normalen når eg turnerer. Uansett kor det er i landet. Om det er i Arendal eller Honningsvåg, speler inga rolle. Engasjement finnest overalt. Kulturforskjellar, ja, men ikkje nødvendigvis på om elevane er etnisk norske eller ei. “Skulekulturen” har ingenting med hudfarge, religion eller språk å gjere. Den har med heile systemet, frå rektor ned til dei ferske lærarvikarane, å gjere. For dette er primært opp til dei vaksne, sjølvsagt også dei heime, men mest dei på skulen.

For nokre skular har eit problem med nettopp skulekulturen, eller miljøet, om du vil. På nokre forfattarbesøk sit eg igjen med kjensla av at heile skulen slit med eitt eller anna. Det er sjølvsagt vanskeleg for meg å peike nøyktig på kva det er, sidan eg berre er innom nokre timar. Det er nokre få slike skular i landet, og det har ingenting med kor i landet det er, men det er kanskje eit større problem i byar, enn på landet. Etter å ha vore på over 700 skular og hatt nærare 2000 oppdrag, så kjenner eg igjen mønster i skulekvardagen, tonen mellom elevar, mellom lærarar og ikkje minst mellom lærar og elev.

Eg kom til den aktuelle skulen etter å ha vore på fleire skular i same område, der alle besøka var utelukkande positive. Med engasjerte vaksne og ungdommar. Mange hadde lese bøkene mine, og eg var faktisk overraska over at eg hadde så mange fans. Eg var høg på meg sjølv denne fredagen. Det var snart helg, og eg visste at eg generelt leverer veldig bra slike dagar.

Men på skulen merka eg fort at lærarane hadde svært liten kontroll på elevane. Dei hadde ei blanding av frykt og underdanighet overfor ungdommane. Mobiltelefon var flittig i bruk, der mange skular har forbod mot dette. Også fleire av lærarane trykka på mobilen undervegs, sjølv om eg bad «alle» om å legge dei bort. Dei var eit svært dårlege forbilde for elevane på så mange måtar.

Elevane var ikkje førebudde på kva dei skulle vere med på, og det var tydeleg at dei hadde null erfaring med å vere publikum. Men dette er det jo mange som har gått glipp av under coronaen, kanskje spesielt i byar der nedstenginga var strengare enn andre stader. Eg var jo masse på turné under pandemien, men spesielt då 1-4 klasse, sidan dei blei skjerma for dei verste endringane i skulekvardagen. Men på ei anna side har jo dei aller fleste elevar og skular klart å komme seg tilbake til eit nivå der dei førebur elevane på rolla deira som publikum, og bruker tid på å jobbe med dette.

Eg avtaler tid med skulane på førehand, og sjekker at det passer med timeplan. Det hadde eg gjort her også, men fann jo fort ut at eg skulle ha framsyningane midt i friminutta. Det er ikkje slik at alle skular har same timeplan, så dette er skulen sin feil. Eg spør jo spesifikt om dei vil endre noko for å få det til å passe med timeplanen.

Mange skular er også strengare med korleis dei plasserer elevane i salen. På denne skulen var det masse styr med å få dei til å sette seg på dei næraste seteradene. Mykje sukking og klaging. Dei var om lag tretti elevar i kvar gruppe, og det var plass til kanskje tre klassar i auditoriet, (så eg kunne i teorien hatt begge klassane samstundes, også dårleg planlagt frå skulens side). Det hadde uansett sett dumt ut med alle på bakarste benk, som elevane sjølv ville. Dette er ikkje unikt for denne skulen, elevar set seg som regel bak dersom dei får bestemme. Men lærane sin jobb er då å få dei fram. Her gav dei berre opp. Dette skapte ein dårleg start, og dersom lærarane hadde vore tydelege på korleis elevane skal sitte hadde humøret deira nok vore annleis. Men det krever planlegging og engasjement frå dei vaksne. Det var det ikkje her. Dei vaksne sat seg på bakarste benk, så korleis kan dei forvente at elevane bryr seg? Elevane kom slentrande inn over ein femten-minuttsperiode.

Når det gjeld dei to gruppene, så opplevde eg begge som trøytte og slappe heilt frå starten av. Dei var ikkje bråkete, snarare tvert imot. Dette blir tungt, tenkte eg. Men eg skal gi alt! Elevane var søvnige. Dei sat med augene igjen, hetta ned over over fjeset. Dei la hovudet ned på benken framføre (dette var eit auditorium med smale “pultar” framføre). Nokre la seg ned på benkane mellom radene, eller heilt ned på golvet. Læraren prøvde å få dei opp, og var av og til litt rundt i rommet. Det var ikkje spesielt dårleg luft der inne. Absolutt ikkje perfekt kvalitet på oksygenet, men ikkje nedleggingstruga.

Nokre få elevar sat og høyrde etter. Men ikkje mange. Eg veit eg burde ha fokusert på desse som faktisk var interesserte, men det var vanskeleg.

Eg snakka direkte til to gutar som masa i begynnelsen på den første formidlinga, dette pleier eg å gjere litt spøkefullt første gongen for å vise at eg forventer at dei følger med. Andre gongen måtte eg vere streng, og sa at eg har lav terskel for å hive folk ut, men nok ein gong litt spøkefullt. Nærast ironisk i tonen, som den vestlendingen eg er. Eg burde kanskje visst betre.

På andre framsyning bad eg to stykk om gå. Dei hadde ein stor sekk liggane på auditoriepulten som dei gøymde seg bak mens dei såg på videoar på mobilen, utan at andre enn meg reagerte. Lærarane ensa dei ikkje. Eg burde kanskje ha gitt elevane litt meir tid til å komme seg frå latterkrampen, men eg oppdaga fort at desse to hadde inga interesse av å vere der. Og ingen vaksne greip inn. Eg pleier ikkje kaste ut folk, og eg har gjort det berre 6-7 gonger i laupet av dei siste tretten åra. Med 75000 publikummarar, så synest eg ikkje det er så ille. Dumt at denne skulen kom inn i den kategorien.

Første runden var det ein gut som synest det var kjedeleg. Noko han ropte ut til alle. Eg kasta han ikkje direkte ut, men han gjekk då eg sa han ikkje måtte vere der for min del. Dette synest eg var respektlaust frå elevens side. Og alt grunnar i dette med skulens grunnleggande problem, slik eg ser det. Sjølv om han kjedar seg så får han late som det er kjekt. Sjølv om han hadde meir lyst å spele fotball, må han skjøne at han ikkje alltid kan få det som han vil. Dette kan dei vaksne lære han.

Eg hadde som sagt to separate formidlingar på denne skulen, og i første runden hadde eg tydelegvis sagt noko så fælt, eller gjort noko så dumt at ein lærar hadde komme på gråten i pausen etterpå. Læraren gjekk til skuleleiinga og ein skriftleg klage blei sendt til DKS umiddelbart. På den andre formidlinga møtte leiinga opp mannsterke for å sjå kva denne forfattarfyren hadde sagt eller gjort som var så grusomt. Ingen av dei hadde noko å utsetje på meg, blei eg fortalt etterpå av DKS. Sjølv om det var på denne formidlinga eg heiv ut dei to som såg videoar.

Ingen vaksne eller barn helste på meg då eg gjekk gjennom gangane. Ikkje eit blikk eller nikk eller smil. Eg visste jo ikkje at ein klage hadde blitt sendt.

Eg forlet skulen og var ikkje i superhumør, men eg følte ikkje at dette var heilt håplaust, heller. Av og til funkar det berre ikkje slik det skal. Skulen hamna i den 0.1 % kategorien der eg føler ting var mislukka. Det var fredag og eg reiste heim. På mandag fekk eg telefon frå DKS. Min svært hyggelege kontaktperson som eg jo hadde møtt då hen var og såg framsyninga onsdagen veka før. Hen hadde ingenting å klage på, men dei hadde fått ein skriftleg klage på opplegget eg hadde gjort på denne ikkje namngitte skulen, og dette måtte dei ta seriøst. Faktisk så seriøst at dei avlyste veke nummer 2. Eg skulle få betalt, men dei torde ikkje å sende meg ut endå ei veke.

Vi grubla lenge på kva grunnen kunne vere til denne reaksjonen frå skulen. Vi granska kva eg hadde sagt og gjort, men kunne ikkje komme fram til noko særleg graverande. Eg sat meg umiddelbart ned og skreiv mi erfaring, der eg var svært kritisk til meg sjølv. Men eg enda opp med at både lærarar og elevar var umotiverte, uoppdragne og uinteresserte - dei tre U-ane som er einkvar turnerande forfattars verste fiende.

Eg kunne kanskje spart meg replikken: “Dette er den slappaste gjengen eg nokon gong har hatt!” - men å bli kansellert for den? Det er i drøyaste laget. Dei var jo den slappaste gjengen eg har hatt! Skal ein ikkje få seie dette når det faktisk er tilfelle? Det var ikkje uthenging av enkeltelevar, det var heile gjengen som gruppe. Og det var gjort med spøkefullt ironisk tonefall. Men ikkje sikkert det blei oppfatta slik. Og som eg sa så kunne eg med hell ha spart meg den.

Skulane eg skulle på veke 2 (eg hadde ei pauseveke mellom dei to) hadde allereie førebudd seg, og eg hadde sjølvsagt kommunisert med dei og gjort avtalar. Men no blei alt avlyst, grunna éin lærars oppfatting av eitt eller anna. Mest sannsynleg på vegne av elevane eg bad vere stille, eller eleven som gjekk ut frivilig fordi det var “så kjedeleg!”. Det er visstnok ikkje lov å reagere på elevars oppførsel, og slett ikkje lov å “krenka” dei så brutalt at det ender i gråt.

Eg har opplevd ein gong tidlegare at bruk av ironi er vanskeleg med barn og unge, altså på Austlandet, i resten av landet går det heilt fint. Den gongen blei det kalla inn til møte med DKS, rektor og foreldre til ei jente som blei redd, fordi eg starta med å seie: “eg elskar å skremme ungar”, på ein spøkefull måte. Eg kunne ikkje møte opp til samtale, sidan eg ikkje bur på Austlandet, men DKS gjekk meg i forsvar. Sjølvsagt var dette ironisk sagt, men jenta tok det bokstaveleg, og blei redd.

Denne mangelen på å skjøne ironi er oppsiktsvekkande for ein vestlending, og denne mangelen på å forstå har spreidd seg til mange unge lærarar. Dei tar absolutt alt du seier hundre prosent bokstaveleg, og velger å bli krenka av dette. Dette er eit landsdelsfenomen, trur eg. Ironi er vanskeleg for ein god del austlendingar, har eg erfart. Men som regel opplever eg dette med barn i femte og sjette, og eg er forsiktig med å bruke det. I 1-4 trinn gjer eg det aldri, for ironiforståing kjem med alderen. Eg må liksom sjekke kva nivå dei ligg på før eg set i gang.

No var det ein åttandeklasse som ikkje forstod ironi? Og læraren deira? Hjelpe meg!

Eg hadde tenkt å la denne saka forbigå i det stille. Eg fekk ei ekstra veke fri, og betalt for det. Eigentleg inga krise for meg personleg. Men eg har blitt meir irritert jo meir eg tenker på det. DKS burde ikkje ha vore nødt til å avlyse, eller kansellere. Dei må også ta omsyn til lærarane, sjølvsagt, men kvifor denne lammande redsla for at elevar får ein munnleg reaksjon på oppførsla si? Kvifor gjorde ikkje skulen eit forsøk på dialog med meg direkte? Berre vage antydingar i ettertid via DKS om at eg ikkje burde ha kasta ut elevar, for det gjer vi ikkje i 2023! Dei få gongene eg har gjort det før, har lærarar gitt meg skryt. Eg vil nok ein gong minne på at eg kasta ingen ut på første framsyninga, han gjekk frivillig etter å har ropt ut at dette var kjedeleg. Greit nok, det er ikkje alle som er opptatt av klimaendringar og dystopi. Men eg kasta han ikkje ut.

På den andre framsyninga gjorde eg det, men denne gongen var det ingen lærarar som klaga på meg. Ingen av lærarane (som altså sat på bakarste benk, mange med mobilen) hadde noko å utsette på formidlinga mi.

Så då var det altså éin lærar, på éi formidling, på vegne av éin elev som fekk DKS til å avlyse turneen for heile veke 2. Dette synest eg er ekstremt og overdrive.

Eg ser på meg sjølv som ein profesjonell formidlar, både av mine eigne bøker, men også av kunnskap utover bøkene. Når eg fortel om Svarte-Mathilda snakkar eg masse om korleis skrive spennande skrekk. Når eg formidlar Glimt eller Kodeord Overlord snakkar eg masse om andre verdskrigen. I tilfelle Overleve snakkar eg om klimaendringar, og moglege framtidsscenario rundt dette. Eg prøver å gjere det spennande, underhaldande og morsomt. Og tilbakemeldingane eg får er stort sett alltid positive.

Barn og unge er eit ærleg publikum og eg tar mykje energi frå engasjementet deira. Men dersom eg ikkje får nokon ting tilbake, blir eg mindre engasjert. Og det er vanskeleg å halde energinivået oppe med ein gjeng som tydelegvis ikkje bryr seg. Dei var ikkje førebudde på kva dei skulle vere med på, dei hadde uengasjerte lærarar som hadde null autoritet, og ingen av dei var oppdratt til å vere publikum.

Men var alt berre heilt fælt på denne skulen? Nei, då, det kom ein elev bort til meg etter første økta. Han hadde spørsmål og var ein positiv fyr! Eg tar med meg smilet hans vidare. Kanskje eg svartmaler situasjonen litt, men å bli kansellert gjer det med meg. Eg rangerer mine eigne formidlingar i prosent, og det er sjeldan eg scorer 100%. Eg er streng med meg sjølv. Denne aktuelle gongen tenkte eg at eg scora rundt 70% i energinivå. Ikkje så ille, men eg krever av meg sjølv at eg skal vere hundre prosent på, alltid. Det er derfor turnering er så ekstremt slitsomt. Du får ikkje eitt sekunds pause når du står der framføre elevane.

Eg likar ikkje å skulde på andre for ein dårleg dag på jobben, eg kunne sikkert gjort noko annleis. Men eg tenkjer på kva som hadde skjedd dersom eg ikkje hadde fått betalt etter avtalen. Då hadde det fått økonomiske konsekvensar for meg at éin lærar kanskje også hadde ein dårleg dag på jobben!

Og eg tenkjer på dei elevane eg skulle ha møtt i veke 2. Der veit eg etter kommunikasjonen med skulane at mange var førebudde, og gledde seg til besøk. Fleire elevar hadde lese bøkene mine. Desse fekk eg aldri møte.

Eg klandar absolutt ikkje DKS for det som skjedde. Eg seier ikkje dette berre for å verne om min viktigaste arbeidsgivar. Eg opplevde kontakten med den aktuelle DKS-personen som svært profesjonell. Hen ville også finne ut kva som var grunnen, og følte seg makteslaus overfor klagen som hadde komme inn. Eg fekk eigentleg aldri eit skikkeleg svar på kva som var grunnen. Alt var for vagt og ullent. Vi valde å gå forbi dette i taushet. Derfor anonymiserer eg både skule, fylke, storleik på by og kven som var kontaktperson.

Den kulturelle skulesekken har eit lovverk dei må følge, og på landsbasis er det sikkert hundrevis av administratorar i dei ulike fylka, byane og kommunane. Det er ikkje slik at det er eitt hovudkontor som sender kunstnarar rundt i heile landet, dette er fordelt utover mange. Og på landsbasis har dei jo tusenvis av skulekulturar å forhalde seg til, der elevars rett til å bli krenka etter mitt syn er blitt altfor sterk. Dette har etter alt å dømme blitt verre med åra. Eg saknar ikkje den strenge oppdragarlæraren som skremmer elevane (som eg også har møtt), men eg skulle ønske at dei få skulane det gjeld, klarer å utvikle ein kultur som bygger på gjensidig respekt mellom lærar og elev. Og besøkande forfattarar, sjølvsagt. For det er dette som er normalen, heldigvis.

Bokmelding "Overleve" av Tor Arve Røssland

Den populære sjølvmeldingstenesta held fram. Denne gongen er det serien Overleve som skal granskast av den mest kritiske av alle lesarar, nemlig forfattaren sjølv.

Og terningen enda sjølvsagt på ein seksar!

Jamal med den flyredde Kari Volle. (Illustrasjon: Nikolai Lockertsen)

Det første som slår denne bokmeldaren er at prosjektet Overleve verkar ganske ambisiøst å setje i gang. Har forfattaren i det heile tatt tenkt over kva han driv med? Tre bøker som skal henge saman, framtidsvisjonar, krig og ganske mykje verdsbygging. Dette er ikkje likt Røssland.

I bok 1, Vulkanen vaknar, blir vi kjend med trettenåringane Jamal og Eira. Jamal ein høfleg og hyggeleg gut som nesten heile livet har sete i rullestol, men to år før handlinga startar gjekk han gjennom ein operasjon som gjer det slik at han kan gå betre enn dei fleste. Eira er den rake motsetnaden, ho er ei frekk og kynisk ung jente som gjer kva som helst for å få viljen sin. I boka blir dei begge ein del av mannskapet om bord i det splitter nye forskingsskipet “Bluenose”. Eira er tvungen av far sin, som er forskingsleiar, mens Jamal har gleda seg i årevis til å vere med faren, som er overstyrmann.

Eira og førstestyrkvinne Kimmy. (Ill: Nikolai Lockertsen)

Dei fortel annakvart kapittel i førsteperson, og det er to svært ulike synsvinklar forfattaren leikar seg med her. Eira leiter etter moglege fluktruter, mens Jamal er aktiv med og hjelper til om bord og han skjønar fullt ut alvoret i oppdraget mannskepet er på: Å finne fiskeforekomstar store nok til å haustast. Etter nokre få dagar på tokt endrar verda seg rundt dei, og ein stor krig startar. Americas invaderer Canada.

Og då må vi rett og slett sjå litt på verda som Røssland har skapt denne gongen. Han har forenkla det politiske landskapet ganske mykje, men samstundes er det skremmande kor mykje han har fått rett i på den korte tida som har gått etter at første boka kom ut.

Handlinga går føre seg om lag åtti år inn i framtida, dette blir aldri sagt, men ein av karakterane, Kari Volle, dukkar også opp i boka Jegeren, som føregår i “notid”, og som også er skriven av same forfattaren. Dette er det sjølvsagt berre ekstra oppvakte lesarar som får med seg. Der er Volle femten år gammal, og det er ikkje utenkjeleg at ho kan vere rundt hundre i Overleve. Ho er rik og i framtida er det kun dei rike som lever lenge, dei har råd til både kunstige organ og operasjonar for å gjere seg yngre. Men som sagt dette med årstal blir ikkje nevnt i Overleve. Uansett så veit vi at havet har stige åtte meter, og byar som Bergen har blitt beskytta med diker og demningar. Mens andre fattige land må berre antas å ha gått under. Europa har blitt til Alliansen (som inkluderer Canada, New Zealand og Australia), og Den Kinesiske Staten har tatt over makta i heile det vi kallar Asia. Inkludert eit underdanig Russland. Afrika veit dei nesten ingenting om, alle fluktruter derifrå er stengt. Alliansen tar ikkje inn flyktningar lenger. Alliansen verkar kyniske og eigentleg litt som eit diktatur - berre utan at folk veit om det.

Noreg verkar også som eit nokså kynisk land, der innbyggjarane heller ikkje er så frie som dei trur, men det kan sjå ut som folk over heile Alliansen er fornøgde, stor sett.

Americas er den siste store nasjonen, og i Alliansen veit dei svært lite om tidlegare Nord- og Sør-Amerika. Men i begynnelsen av første boka blir alle klar over at Americas har blitt ei stor krigsmakt som ikkje berre invaderer nabolandet Cananda, dei begynner også ei klappjakt på “Bluenose”, det mest avansert forskingsskipet i verda. Jamal og Eira befinn seg midt oppi ei konflikt som truar verdsfreden.

I tillegg legg forskarane om bord merke til at Golfstraumen ikkje oppfører seg slik den skal, og nokre forskarar på Jan Mayen ser ut til å drive med livsfarlege eksperiment på vulkanen Beerenberg. Kva veg dette går, blir sjølvsagt ikkje avslørt i Vulkanen vaknar. Dette er første bok i ein serie, og her blir trådane lagt kyndig fram for deg som er lesar, og du må lese bok 2 - Istid og bok 3 - Den siste krigen for å sjå korleis det går.

Dersom du føler deg irritert og skuffa over serieformatet er det eigentleg ditt problem. Det blir litt som å irritere seg over at eit dikt ikkje er eit dataspel. Viss du heller vil spele data, så gjer det, ikkje bry deg med å lese dikt. Denne anmeldaren klarer fint å sjå alle tre bøkene i samanheng.

Vulkanen vaknar er ei særs dramatisk bok, der du blir med på starten av eit heidundrande eventyr, med eit alvorleg bakteppe. Både krigen og naturkatastrofane ser ut til å kunne spikre den siste spikaren i kista til heile menneskeslekta. Men vi heier jo på Eira og Jamal, og vi lurer sjølvsagt på korleis det skal gå med dei.

I bok 2 og 3 går handlinga vidare, men det er ikkje noko poeng å ramse opp kva som skjer. Både Jamal og Eira blir sett på harde prøvar, og naturkatastrofen blir meir og meir dominerande. Det koselege og søkkrike landet vi bur i, er ikkje lenger trygt, og “Bluenose” må setje kursen sørover for å flykte frå isen. Men ute på ishavet ventar både piratar, krigsflåten frå Americas, og ikkje minst: interne konfliktar som er minst like spennande og opprivande som verdas ende.

Røssland kan røpe at han hadde mange moglege retningar denne historia kunne gå i, og han blei påverka både av tilstanden i USA og andre land med tvilsame leiarar, av korona og ikkje minst no sist: Russlands brutale framferd i Ukraina. Det absurde i at diktatoren Putin seier han vil bekjempe nazistar i Kyiv, men oppfører seg akkurat som Hitler. Propaganda er nemleg viktig også i Overleve, dei som styrer informasjonsstraumen har desidert mest makt. Dette blir gjort om til prøvelsar som heltane i bøkene må bryne seg på. “Etter å ha tenkt og grubla på moglege utfall, så enda eg opp med den opprinnelege ideen”, seier Røssland. “Den som eg fekk for mange år sidan, og som du no kan lese om i Den siste krigen.”

Dramatikk under overflata i bok 2 - Istid.

(Ill: Nikolai Lockertsen)

Til slutt må det seiast nokre ord om illustrasjonane til Nikolai Lockertsen. Røssland fortalde at han falt fullstendig for den visuelle stilen allereie då omslaget til Kodeord Overlord blei laga. Ei fabelaktig bok med handling langt til England under andre verdskrigen, og som kom ut på Vigmostad & Bjørke i 2019, og vart nominert til Bokslukerprisen. Røssland føreslo tidleg Lockertsen til Det norske samlaget, og både dei og illustratøren sa ja, og samarbeidet kunne begynne. Overleve er ikkje gjennomillustrerte bøker som i ein grafisk roman, men har om lag 16-17 i kvar bok, og teikningane gir lesaren eit inntrykk av korleis denne verda er. Både dei fæle krigshandlingane, teknologien, naturkatastrofane, men også nære augeblikk mellom karakterane er truverdig og flott skildra med Lockertsens penn. Røssland skriv visuelt i utgangspunktet, men no vart det endå lettare å sjå for seg.

Denne bokmeldaren må seie at Overleve har blitt ei heilstøypt forteljing i ei fascinerande verd, og hovudpersonane Jamal og Eira er lette å bli glade i.

Røssland har heile tida sagt at det kun skal bli tre bøker i denne serien, men han kan sikkert lett la seg overtale til å halde fram. Både med fleire trilogiar i same tralten, eller enkeltståande bøker som utforskar det same universet.

I mellomtida kan du gå inn på heimsida til serien og kose deg med bakgrunnsmateriale. Både ekte, og oppdikta.

Bokmelding "Jegeren" av Tor Arve Røssland

Forfattaren held fram med den uhyre populære sjølvmeldingstenesta si: Forfattar melder sine eigne bøker. No er det spenningsboka Jegeren som står for tur. Det blir sjølvsagt terningkast seks også denne gongen.

Boka, som er ein oppfølgjar til Dronen, er den siste boka i Mangschous populære serie Skumring. Så langt har dette vore ein serie frittståande bøker, men Røssland måtte sjølvsagt tulle dette til, heilt på tampen, med å lage ein såkalla “frittståande oppfølgar”. Kva tyder det? Jo, at handlinga frå Dronen held fram, men skrive slik at du fint kan lese Jegeren utan å lese førsteboka. Men uansett vil han (og eg) jo anbefale at du gjer nettopp det.

I førsteboka blir du kjend med Thomas på fjorten, som blir kompis med Erik, og korleis dei blir dregne inn i eit nasjonalistisk miljø leia av den karismatiske Albert, og den bestefarliknande Bjørn Volle. Erik kjem seg ut av miljøet, mens Thomas blir verande. Og fire år etterpå møter vi dei igjen i Jegeren, og denne gongen er det ikkje Thomas som har forteljarperspektivet, men kompisen Erik. Og Erik vil gjere kva som helst for å få Thomas tilbake og ut av det livsfarlige miljøet. Men Thomas framstår no som ein hardbarka nazi.

I Dronen planla nynazistane eit terrorangrep mot muslimar, i Jegeren samlast dei på nytt for å gjere noko minst like forferdeleg. Nokre gamle kjende, men også nokre nye nazifjes dukkar opp. Og ei mystisk seksten år gammal jente flørtar litt vel mykje Erik, og han veit ikkje heilt om han kan stole på henne. Erik infiltrerer gjengen og blir meir og meir desperat etter kvart som tida går, og han ikkje får med seg Thomas ut. For vil eigentleg Thomas reddast? Verre blir det når leiaren Bjørn Volle samlar alle på ein fjellgard i Trøndelag, langt frå folk og utan kommunikasjon, og heile tida overvaka av dei andre nynazistane. Det verkar som om Erik er tvungen til å delta i grusomheitane. Korleis det går, må du lese sjølv.

Røssland har laga ei heseblesande actionforteljing ut av dette, han røper i fortrulege samtalar med underteikna at denne boka er endå meir ekstrem og hardtslåande enn Dronen. Og at samfunnet vårt framstår som håplaust og grusomt når siste side er lesen. Han innrømmer at ein del lesarar heilt sikkert blir krenka og sure, men som han seier: “det er ikkje hans feil at ein del politikarar på Stortinget kjem med uttalelsar som passar i munnen på ein nynazist”. Og denne gongen går han langt i å peike på kven sin feil det er at nasjonalisme får spire og gro her til lands. Ingen namn blir nemnt, og Nasjonspartiet er jo oppdikta, men det skulle ikkje forundre denne anmeldar om partiet dukkar opp andre stader også.

Boka gir eit realistisk og truverdig bilde av Erik som angrande nynazist. Han var strengt tatt ikkje blant dei mest hardbarka i Dronen, han trakk seg ut då han innsåg kor hjernevaska dei nye vennene hans faktisk var. Forteljarperspektivet i begge desse bøkene tilhøyrer hundre prosent ungdommane sjølve. I Dronen var det Thomas sin uunngåelege veg mot nasjonalismen, i Jegeren er det den langt meir sympatiske Erik som vil gjere kva som helst for å redde Thomas. Erik er jo eit godt menneske som vil rette opp feilen han gjorde då han fekk Thomas inn i miljøet. Han er villig til å ofre framtida si, noko som fortel mykje om han som person. Synsvinkelen gjer det ekstra sterkt, synest underteikna, både i Dronen og Jegeren. Lesaren får berre vite akkurat det som karakteren tenkjer der og då, og dei dveler ikkje ved unødvendige ting. Berre det som driv handlinga framover.

Som alle bøkene i Skumringserien som Røssland (Tor Arve) har skrive, er det knappe setningar, mykje luft og eit lettlest språk. Men handling, karakterteikningar og skildringar er ikkje noko mindre komplisert, berre lettare å lese for dei som les i motvind. Det har vist seg at folk som ikkje er vane med å lese slike bøker, slit med å skjøne alt. Det verkar som dei slit med det lettleste formatet og vil at bøkene skal vere tjukkare. Dei vil helst at forfattarane skal gjenta viktige ting og utbrodere i det keisamelege. Men Røssland gjer ikkje det, han veit at ungdomslesaren får med seg ting sjølv om dei ikkje blir gjentatt ofte, og det gjer at Jegeren er ei hardkokt, tettpakka spenningsbok som vi berre kan håpe forblir fiksjon.

Ein makaber dans

Om skrekk

Mitt eige forhold til skrekksjangeren begynte då eg var 8-9 år gammal. Eg låg på golvet og støtta meg på ei pute, rett framfor høgtalaren til stereoanlegget. Der lytta eg til radioteateret på NRK. Her blei det servert dei mest utrulege historiar, eg har levande minne om Jules Verne sin "En verdensomseiling under havet," hardkokte detektivhistoriar og mordgåter, men kanskje aller best hugsar eg spøkelseshistoriane, science fictionforteljingane og den iskalde, grøssande kjensla på ryggen mens eg høyrte på.

Dette tidlegaste minnet har eg faktisk skrive om i boka "Plutselig skjøna eg alle songane" frå 2004:

"Høgtalarane på golvet. Ein på kvar side av seksjonen. Minna meg om laurdagsbarnetimen og radioteateret. Eg låg alltid på golvet framfor eine høgtalaren, på ei oransje pute, og høyrde på den eine kriminalforteljinga etter den andre. Forteljingar om reiser under havet. Skrekkhistorier om levande tre frå andre planetar som piska menneska i hel med greinene. Kometar som gjorde folk blinde. Triffidane som stakk dei forgifta greinene sine inn i dei hjelpelause, blinde menneska. Spøkelse som stod i vindaugo og kikka på meg."

Dette med kometar som gjorde folk blinde og triffidane som forgifta folk trudde eg lenge var to forskjellige historier, faktisk heilt til eg blei vaksen og såg filmen "The Day of the Triffids" frå 1962. Då gjekk det mangt eit lys opp for meg.

   Det skumlaste var likevel eit spøkelse som kikka ned på meg frå eit vindauge. Eg hugsar ikkje ordrett korleis det blei skildra, men eg kan framleis sjå for meg korleis det såg ut. Eit forfalle gamalt hus, med mørke vindauge. I ein av dei øvste etasjane såg eg eit ansikt. Grått og dystert, og utan auger, nase og munn. Berre nokre hol her og der. Dette holete ansiktet har eg nesten alltid i bakhovudet når eg skriv grøssarar sjølv. Kva var det med dette ansiktet som var så skummelt? Eg har jo aldri sett det. Nokon skildra det for meg på radio ein eller annan gong på slutten av 70-talet, eller bygynnelsen av 80-talet. Kor skummelt kan det vere? Ikkje så reint lite, faktisk. Eg lukker augene - ser det for meg den dag i dag. Kanskje eg har lagt til litt, men eg trur ikkje det er mykje. Det er framleis grått og dystert, med nokre nifse hol her og der. Eg trur det er den dystre kjensla som er sterkast. Det å ikkje kunne sjå, og høyre, men å forholde seg til verda gjennom nokre mørke hol i fjeset.

   Denne intense lyttinga på radioteateret fekk meg etter ei stund over på litteraturen. Eg begynte tidleg å lese bøker, og det var stort sett skrekk det gjekk i heime på Røsslandsgarden. Eg pløyde gjennom det meste av Stephen King, ein del av Clive Barker og høgdepunkta til Dean R. Koontz. Var innom Alistar MacLean og Robert Ludlum og, men det var ikkje heilt det same. Det var skrekken eg likte. Dei blodige Books of Blood av Clive Barker og mursteinseoposa til Stephen King som It frå 1986 og The Shining frå 1977. Då eg hadde lese ferdig The Shining eller Ondskapens hotell som den heiter på norsk, såg eg filmen av Stanley Kubrick, med Jack Nicholson i hovudrolla. Eg likte den ikkje, den var veldig ulik boka og eg las at Stephen King heller ikkje likte den. Men dagen etterpå såg eg den om igjen (vi måtte jo få mest muleg ut av videoar som vi leigde) og då likte eg den. Eg elska den faktisk. Eg lærte meg at ei elendig filmatisering likevel kan vere ein fantastisk film. Eg forelska meg fullstendig i Stanley Kubrick den gongen. I mine auge er Charlie Chaplin, Alfred Hitchcock og Stanley Kubrick dei einaste verkelege genia i filmhistoria.

   Tilbake til boka.

   Eg slutta heilt å lese Clive Barker. Eg syns faktisk han var litt for ekstrem, det var ikkje mykje som var overlatt til fantasien hos den karen. Han laga film og, Clive Barker. Han filmatiserte si eiga novelle The Hellbound Heart og kalla den for Hellraiser (1987.) Ein film som blei så sønderklipt av Statens Filmkontroll at ikkje eingong vi som hadde lese novella skjøna kva filmen handla om. Filmkontrollen førte til mange banneord rundt videospelaren gjennom heile åtti- og nittitalet. Kvifor i all verda skulle ikkje vi nordbuarar få lov til å sjå avrivne kroppsdelar og innvollar slik som alle andre? I dag har vi ein av dei mest liberale sensurreglane i verda når det gjeld skrekk og vald - heldigvis. Både Tyskland, Irland og ikkje minst Australia har mykje strengare reglar. Eg såg nyleg filmen om igjen. Den var ikkje mykje å skryte av. Det finst eldre filmar som har halde seg mykje betre. Eg kjem tilbake til dei.

   Eg slutta å lese Stephen King og. Eg hugsar då det skjedde. Eg hadde akkurat lese ferdig boka The Dark Half frå 1989, og sa til meg sjølv at dette blir nok sikkert den siste boka eg les av han. Ikkje fordi den var spesielt dårleg, men eg var filmstudent i Trondheim og var i ferd med å stifte familie. Ikkje mykje tid til slike lange romanar då.

   Men då både film- og litteraturstudiet gjekk mot slutten så tok eg mellomfag i litteratur, og fordjupa meg i nettopp skrekklitteraturen. Det var då eg stifta bekjentskap med dei absolutt største heltane innan sjangeren, og dei absolutt største klassikarane. La oss ta det frå begynnelsen.

   Ei av dei første bøkene som blir rekna som grøssar er Horace Walpole si bok The Castle of Otranto frå 1764. Intriger, incest og eit muleg spøkelse på eit mørkt og dystert slott. Den blir sett på som den første gotiske roman, og har bana vegen for seinare, større verk av andre og meir kjente forfattarar. Sjølve boka er ikkje spesielt skummel etter dagens standard. Då er det meir spennande ting som skjedde seinare.

   I 1818 gav den 21 år gamle Mary Shelley ut boka Frankenstein; Or, The modern Prometheus. Eit tema som skulle bli særs sentralt i sjangeren blei introdusert med denne boka: vitskap som går frykteleg gale. Victor Frankenstein prøver å overvinne døden med å skape eit levande menneske av livlause kroppsdeler. Einaste problemet var at skapningen var ufysleg stygg og med eit relativt dårleg temperament. Jo, visst var han i stand til å føle medkjensle og seie vakre ting, men han hadde og ei hemnlyst vi sjelden har sett maken til. Boka er og rekna som ei av dei første som blandar skrekk med science fiction. Den har gitt oss eit utall meir eller mindre vellukka filmar, tv-seriar og spinnoffprodukt. Min favoritt et filmen  Re-Animator frå 1985. Herlig film om ein lege som prøver å få litt liv på likhuset.

   I 1886 kom Robert Louis Stevenson ut med boka The strange case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde. Opprinneleg ei litt lang novelle, men som likevel har sett sitt spor i historia. Og eit nytt sentralt tema i skrekkgenren blei introdusert: delte personar. Dr. Jekyll kokar i hop eit stoff som han drikk og blir til den slemme Mr. Hyde. Eg likar godt namn deira: Jekyll (djevel) og Hyde (den som gøymer seg.) Historia har blitt filmatisert, gjort om til teaterstykke, lystspel, komedie og ikkje minst var eg sjølv veldig inspirert då eg skreiv barneboka Anti-Pode i 2006. Der helten min Pode møter ein vond dobbeltgjengar som prøver å stele livet hans.

   I 1897 kom kanskje den mest inflytelsesrike skrekkboka nokon gong ut. Den irske forfattaren Bram Stoker fordjupa seg i skjebnen til grev Dracula, og vampyren blei for alltid ein del av populærkulturen. Dracula er ei meisterleg blandig av legejournalar, brev, lydbandopptak og avisartiklar, der historia til dei involverte, og deira forhold til Dracula sakte men sikkert blir avslørt. Ei bok som held seg like godt då den kom, syns eg.

   Bram Stoker fant ikkje opp vampyren, men han gav han eit skikkeleg spark bak, og fekk han fram i rampelyset. I dag blir vi overaust av vampyrhistoriar både på tv, film og i bokform. Sjølv har eg ramla litt av lasset, men eg blir full av beundring for t.d. Stephenie Meyer som har klart å treffe målgruppa så presist med sine Twilightbøker. Filmane er kanskje ikkje meiesterverk på noko som helst vis, men dei og treff målgruppa og alle involverte ler heile vegen til banken. Blir litt misunneleg av slikt.

   Sjølvsagt kunne ein ikkje basere eit studium på berre desse fire bøkene, så forfattarar som Edgar Allan Poe, H.P. Lovecraft og E.T.A. Hoffmann stod og på pensum. Saman med andre teoretiske verk som omhandla alt frå romantikken til fantasy. Steget mellom dei to er ikkje så langt som ein skulle tru. Men det var nok boka The philosophy of horror, or paradoxes of the heart av Noël Carroll som gjorde størst inntrykk. Eg hugsar kor imponert eg var over at han klarte å seie noko gjennomtenkt og klokt om det å bli skremt av film og litteratur. Korleis han utvikla sin eigen filosofi rundt dette paradokstet i menneskesjela: Kvifor blir vi tiltrukne av noko som vi i det verkelege liv vil gjere kva som helst for å unngå? Vi kosar oss med monster, drap og vald i bokform eller på film, men om vi hadde møtt Dracula ein sein kveld så hadde vi sprunge som tullingar heim til mor. Kva er det med oss som gjer at vi likar det når vi opplever det fiktivt? Og kvifor kjennes det så ekte ut? Kvifor får vi gåsehud av ei løgn? For all litteratur og film er jo løgn. Carroll kom blant anna fram til at vi berre latar som. Eg følte meg litt snytt då, men han hadde jo eit poeng. Vi berre latar som om vi blir skremt, og sidan vi er så flinke til å leve oss inn i ting så kjennes det heilt ekte ut. Og vi menneske er nysgjerrige av natur, vi likar å utsetje oss sjølv for fare, berre sjå på Jarle Trå, til dømes. Adrenalinkicket vi får av spennande og skumle forteljingar (kanskje mest på film) er noko vi vil oppsøkje gong etter gong fordi vi likar å late som.

   Då har vi vore borti skrekk der menneska sjølv står for vondskapen (Otranto), skrekk der menneska leiker gud og skaper eit monster (Frankenstein), skrekk der menneska møter på eit uavhengig monster (Dracula), og skrekk der menneska har ei vond side dei ikkje nødvendigvis veit om (Jekyll and Hyde.)

   Då gjenstår min favoritt - spøkelseshistoria.

   Eg likar skrekk, det har du sikkert forstått. Men eg blir aldri fysisk redd av monster, medisinske eksperiment eller slemme folk. Stort sett blir eg ikkje redd av vampyrar heller, men eg skal innrømme at det grøssa nedover ryggen då eg las Stephen King si vampyrforteljing, Salem`s Lot (1975) då eg var 13-14 år gamal, men dette er lenge sidan!

   Det som verkeleg har skremt meg som lesar, lyttar og sjåar er spøkelsesforteljingane. Og spesielt dei som inneheld små jentespøkelse. Små jenter, som gjerne berre spring forbi, står med ryggen til, snur seg fort rundt og glefsar mot meg. Likbleike, med svarte tenner og vått, skite hår som heng ned i ansiktet. Døde for fleire hundre år sidan, eller kanskje heilt ferske og bloddrypande.

   Eg skal innrømme at det er mest på film eg får frysningar av dei. Eit av dei første minna eg har om skrekkfilm er Nicolas Roeg sin film Don`t Look Now frå 1973. Donald Sutherland og Julie Christie som vandrar rundt i eit kaldt og ugjestmildt Venezia på vinterstid. Donald begynner tidleg å sjå den døde dottera vandrande rundt i raud regnfrakk. Han fylgjer etter og det går slik det må gå.

   Ein annan film eg har levande minne frå er The Exorcist, og frå 1973. Spesielt røysta til den besette Linda Blair, der demonen snakkar gjennom henne. Dette gjekk gjennom marg og bein og eg kan den i dag få frysingar berre eg tenkjer på det.

   Men ein treng ikkje gå i barndommen for å finne skumle filmar som går kaldt nedover ryggen. I 1999 laga M. Night Shyamalan filmen The Sixth Sense om ein liten gut som ser døde menneske. Fantastisk ekkel film som nærmar seg Alfred Hitchcock på sitt beste.

   Eg kunne skrive uendeleg mykje om skrekkfilm, men eg er jo trass alt forfattar og bør halde meg til litteraturen. Men eg føler at i meir enn nokon annan sjanger så er skrekkfilmen og skrekkboka særs nær kvarandre.

   Alle dei tre filmane var viktige for meg då eg skreiv grøssaren Svarte-Mathilda (2010.) Utan dei filmane hadde det nok ikkje blitt ei så skummel bok ut av det. Rett nok baserte eg mykje på moderne vandrehistorier, men stemninga, lydar og oppbygging tok eg frå skrekkfilmen. Tematikken er nok gamal, og plasserer seg trygt og godt saman med Dracula og andre monster og sjølvsagt blant dei andre spøkelsa i spøkelsessjangeren, men boka er likevel tenkt som ein film. Eg ser det for meg i hovudet, og prøver så å beskriva det, leva det og få det ned på papiret. Korleis guten i The Sixth Sense opplevde å sjå dei døde var noko eg ville overføra til hovudpersonen i mi bok. Korleis skulle eg få stemma til Svarte-Mathilda til å høyrast lik ut som stemma til Linda Blair (og demonen) i The Exorcist? Det er ikkje alltid like lett å vite om ein lukkast med slikt. Men dei som har lese boka og har kome bort til meg har virka geniunt skremte. Ein Facebooktilhengar sa at boka var skumlare enn Ondskapens hotell. Og fleire lærarar eg har snakka med på turné har ikkje ville lesa den for elevane. Den er rett og slett for skummel. Elevane gjer sjøvsagt opprør etter at eg har reist, og forlanger å få fjerna denne sensuren.

   Då kosar eg meg.

   Då har eg gjort noko rett.

   Det kjennes godt.

   Eg har fått augene opp igjen for Stephen King. Det var ei bok eg ikkje las i ungdomstida, nemlig The Stand frå 1978. Den har eg plukka opp i mitt førtiande år og fryder meg over korleis han fekk det til. Dei levande karakterane hans, dei skrekkelege hendingane, nervepirrande situasjonar og korleis hovudpersonane opplever at menneska går under av eit dødeleg virus.

   Kva meir kan ein ynskja seg?

(tidlegare publisert på Norske barne- og ungdomsbokforfattere si nettside)

Barn og vondskap

Små jenter i nattkjolar er noko av det skumlaste som finst. 

Første gong eg såg filmen Don`t Look Now, var på fjernsyn. Eg veit ikkje kva år. Eg hugsar noko av det veldig godt, mens andre ting er utydelege og vage. Likevel gjorde filmen eit enormt inntrykk. Handlinga er i korte trekk denne: Donald Sutherland og Julie Christie speler eit ektepar som sørgjer over dotter si  som drukna i eit tjern i hagen. For å kome seg vekk reiser dei til Venezia, der Donald Sutherland skal restaurere ei gamal kyrkje. I laupet av filmen byrjar han å sjå ei lita jente som spring rundt i gatene, med den same raude regnjakka som dottera hadde på seg då ho drukna. Han prøver å følgje etter henne. Han vil så gjerne vite kven ho er.

Eg veit ikkje om eg skjøna alt første gongen eg såg filmen. Eg har i ettertid funne ut at eg såg ein frykteleg sensurert versjon, der m.a. heile den poetiske kjærleiksscena midt i filmen var klipt bort, likeins  delar av den sjokkerande slutten. Inntrykket eg sat igjen med, frustrasjonen eg følte, dreidde seg om noko anna: Korleis kunne denne jenta vere så slem? Kvifor ville ho ikkje kontakte far sin? For eg var heilt sikker på at det var den avdøde jenta som alltid var to steg  framfor far sin i dei kalde vintergatene i Venezia. Eg forstod ikkje kvifor ho gjorde det.

Det finst mange filmar og bøker om vondskapsfulle barn, både overnaturlege og realistiske. Stephen King har skrive bøker både om barn som blir utsette for vald, og barn som utfører vald. Stephen King var lenge favorittforfattaren min. Han har nok påverka meg meir enn eg trur. Guten som gjenoppstår frå dei døde i Pet Sematary hugsar eg godt, og jenta med evna til å lage flammar i Firestarter fascinerte meg. Historiene han har skrive om barn, er kanskje det eg likar best med forfattarskapen hans.

Mange år etter at eg såg Don`t Look Now, gjekk eg på kino for å sjå filmen om leigemordaren Léon, med Jean Reno  i hovudrolla, og tolv år gamle Natalie Portman som hemnaren Mathilda. Sjølv hadde eg ein to år gamal gut heime, og tidleg i filmen blir ein fire år gamal gut drepen ved eit uhell. Eg hugsa det gjekk inn på meg, det gjorde vondt langt inn i ryggmargen. Men drapet blei utført r av ein tydeleg skurk, ein mann/skapnad  som seinare i filmen får som fortent, og då kjendest det ikkje så ille, likevel.

Fire år seinare gjekk eg for å sjå Trainspotting. Heime hadde eg no ein gut på fem og ei jente på berre eitt år. Filmen var morosam ei god stund. Sjølvsagt sterkt å sjå eit så usminka portrett av heroinmisbrukarar. Men Ewan McGregor var både overtydande og sympatisk i hovudrolla. Inntil eit visst punkt. Midtvegs i filmen er heile veneflokken så rusa at ein baby døyr av svolt midt blant dei. Ingen merkar noko. McGregor hadde eit vagt minne om barneskrik. Etter det klarte eg ikkje å fylgje med lenger. Eg sat berre og hata alle  karakterar intenst, håpte dei alle skulle døy av overdosar eller det som verre var. Eg fekk eit usakleg og overdrive forhold til filmen, og eg har ikkje klart å sjå han om igjen seinare.

Dette viste meg noko om korleis vald utført mot barn rører noko grunnleggjande i oss. For min del rørte det ved trongen til å verne  mine eigne barn mot alt vondt i verda. Eg kunne ikkje kome meg fort nok heim igjen frå kinoen, for å forsikre meg om at dei var trygge. For meg var det ein milepæl i mi oppfatning av barn på film.

Mens eg byrja å tenkje på å skrive denne artikkelen, kom eg til å hugse ein liten film som ikkje så mange har fått med seg: det psykologiske spenningsdramaet The Good Son frå 1993. Ein ung Elijah Wood speler ein gut som nettopp har mista mor si, og for ein kort periode skal guten bu hos onkelen og tanta, og ikkje minst fetteren, spela av Macauley Culkin - på denne tida ei verdsstjerne kjend frå dei to første filmane i serien Home Alone. At han tok ei rolle som denne var i seg sjølv nokså spesielt. Til å byrje med ser det ut til at dei to gutane skal bli gode vener, slik syskenbarn ofte er, men sjalusien og konfliktane ligg og lurer, og Macaulay Culkin portretterer eit av dei vondaste barna nokon gong vist på film. I alle fall i ein ikkje-overnaturleg sjanger. Eg har tatt meg sjølv i å lure på om filmen ville vore like sterk og ekkel om manuset var skrive for vaksne skodespelarar, med vaksen tematikk. Svaret må bli nei. Då ville filmen vorte  dusinvare, i ein sjanger som fløymer over av middelmådige bidrag. Det er nettopp fordi det handlar om to rivaliserande barn, der den eine er klart psykotisk, at det blir så ekstremt sterkt å sjå på. Men eg hata aldri denne filmen slik et hata Trainspotting. For denne gongen var dei to barna hovudpersonar og absolutt kapable til å forsvare seg sjølve og utøve kalkulert vald og faenskap mot kvarandre. Babyen i Trainspotting var rett og slett altfor uskuldig.

Det var likevel dette vonde som blei gjort mot barna som gjorde at eg byrja å tenkje på det heile på ein ny måte. For då eg endeleg kom over hatet eg følte mot Trainspotting, byrja eg sakte men sikkert å sjå på vald mot barn eller vald utført av barn som eit interessant verkemiddel, både på film og i litteratur. Eg hadde enno ikkje debutert som forfattar, langt mindre som skrekkforfattar. Men spiren var sådd, og eg byrja å sjå tilbake på filmar og bøker som hadde gjort inntrykk på meg tidlegare. Don`t Look Now kom sjølvsagt fort fram i hjernebarken, men som tidlegare nemnt var filmen som heilskap litt vag, det var for lenge sidan. The Good Son og Léon hadde eg sett i vaksen alder.

I barndomen fann eg den filmen som nok ubevisst har forma mykje av det eg tenkjer om både valdelege barn og horrorsjangeren generelt: The Exorcist. Den sit planta godt i begge  hjernehalvdelane den dag i dag. Eg veit ikkje nøyaktig når eg såg han første gong, sikkert nokre år etter Don`t Look Now. For dei som ikkje veit det: The Exorcist er visstnok basert på ei sann historie. Tolv år gamle Regan byrjar å vise unormal oppførsel, mor hennar tar henne med til legen, utan at det er til noka hjelp. Jenta blir verre og verre, og går igjennom nokre fæle medisinske undersøkingar. Det er til slutt legen som anbefaler mora å oppsøkje den katolske kyrkja, sidan ei god, gamaldags djevelutdriving kan ha ein positiv innverknad på folk som trur dei er besette av demonar. Regan trur sjølvsagt ikkje at ho er besett av demonar, ho er besett av demonar. Nærare bestemt ein slemming som heiter Pazuzu. Men det er sjølvsagt Linda Blair som sjokkerer i denne filmen. Hennar tolking av Regan. Det groteske språket hennar, sjølvskadinga, drap og truslar og den avsluttande duellen med eksorsisten, spelt av Max von Sydow. Filmen er framleis ein av dei beste skrekkfilmane som er laga. Men er det berre  fordi vi ser ei søt tenåringsjente som gradvis blir ein demon? Er det nok til å tilfredsstille skrekkpublikummet?

Filmen fekk fleire oppfylgjarar og eit utal av nyinnspelingar. Ingen av dei er like gode, sjølvsagt. Den opphavlege  filmen frå 1973 var rett og slett uvanleg godt handverk i tillegg. Solid manus med gode og truverdige karakterar, creepy musikk, strålande skodespelarar og tidvis genial regi av William Friedkin. Men kvifor likar vi å sjå slik vondskap strøyme ut av ei lita jente? Er det berre fordi det ikkje er forventa? Enkelte synest slikt er spekulativt, og berre brukt for å vekkje ekstra kjensler hos tilskodaren. Er det noko gale i det? tenkjer eg. Vi som diktar historier, vil jo vekkje kjensler hos mottakaren. Er enkelte triks billigare enn andre? Sjølvsagt er dei det. Men kjenslene er der likevel. Som i The Omen, ein film som verkeleg speler på farskjensler, der Gregory Peck sakte men sikkert finn ut at sonen ikkje er hans eigen, men faktisk sjølvaste Lucifer sin, og at einaste utveg er å ta livet av han. Eg veit ikkje korleis eg ville ha tolka han om eg hadde sett han  som nybakt far. Ville eg ha hata han som eg hata Trainspotting? Ikkje godt å seie. The Omen gjorde likevel inntrykk, men på ein annan måte enn The Exorcist. Det kan vere fordi den vesle guten Damien ikkje utfører så mykje av vondskapen sjølv, han har mange tenarar rundt seg; ein ekkel hund, ei sprø hushjelp og sjølvsagt mørke krefter frå helvete. Det verste med den vesle guten er eigentleg blikket - og smilet. Dette smilet som berre osar vondskap.

Eg trur neppe at Trainspotting-regissør Danny Boyle ville at eg skulle hate siste halvdel av filmen hans. Filmen la ikkje opp til det. Mot slutten byrjar sjølvsagt  Ewan McGregor å angre på det han har gjort, men då var det for seint for meg. Altfor seint. Filmen var øydelagd.

Filmar som ikkje er øydelagde, men som rett og slett har ein så høg grøssarfaktor at eg nesten ikkje har lyst å sjå dei om igjen, er dei japanske Ringu og Ju-on. Filmseriar som sjølvsagt er nyinnspelte i USA under titlane The Ring og The Grudge. Filmane viser ikkje vondskapsfulle barn slik som i The Omen og The Exorcist. Men mange av skrømta og skapnadene i japanske skrekkfilmar er svært barnlege. Ofte små jenter i nattkjole. Med andletet halvvegs skjult bak svart hår. Store auge i mørket.  

Då eg for nokre år sidan kom over vandrehistoria om Svarte-Mathilda, kom mange av desse tankane tilbake til meg. Dei kalde gatene i Venezia der Donald Sutherland spring etter dotter si, stemma til Linda Blair som demon, det djevelske smilet til Damien og små japanske jenter som skremmer livet av deg. Alle desse ekle kjenslene ville eg putte inn i denne bokserien. Det er elles  no sjølvskrytinga i denne artikkelen kjem.

Opphavet til namnet Svarte-Mathilda er eg ikkje hundre prosent sikker på. Eg høyrde det av dotter mi då ho var tenåring, ho hadde høyrt det av  nokon ho kjende på skulen. Uansett: Svarte-Mathilda er ei slags djevelsk lita jente som gøymer seg i spegelen på badet ditt. Og akkurat som «systera» Bloody Mary kjem ho ut av spegelen og drep deg om du seier namnet hennar så og så  mange gonger. Eg blei einig med meg sjølv om at sju gonger fekk vere nok. Eg byrja straks å tenkje på filmen Candyman, skriven av Clive Barker. Men den inneheldt ikkje vondskapsfulle ungar, berre ein gamal slave med hemnmotiv. Han òg gøymde seg i spegelen, og drap deg om du sa namnet fem gonger.

Eg byrja å skrive på bokserien og hamna tidleg i Venezia. Eg såg for meg den vesle jenta i Don`t Look Now, og ville at denne fascinerande byen på eit eller anna vis skulle vere med i bøkene. Då eg kom over historia om brørne og spegelmakarane Del Gallo, var mykje gjort. Spegelen i bøkene mine  skulle vere gamal, og han  skulle stamme frå Venezia.

Men kven var Svarte-Mathilda? Kvar kom ho inn i biletet? Då eg bladde gjennom gamle familiealbum, fann eg svaret. Tidleg på nittenhundretalet var ikkje folk så flinke til å smile viss nokon fotograferte dei. Dei såg alvorlege ut, nokre såg til og med farlege ut, eit par såg direkte vondskapsfulle ut. Då eg fann eit bestemt fotografi av ei lita jente langt tilbake i slekta, fann eg mi Mathilda. Det blei ei slags dobbeloppkalling, for min del. Både frå vandrehistoria som dotter mi fortalde meg, men sjølvsagt Natalie Portman sin rollefigur i Léon: tolv år gamle Mathilda.

Mathilda i mine bøker er eigentleg ikkje nokon vondskapsfull unge, men akkurat som Linda Blair i The Exorcist blir ho utsett for krefter ho ikkje kan styre. Men i første boka i trilogien om Svarte-Mathilda får vi ikkje vite det. Eg fortel historia om ei lita jente som heitte Mathilda, og som levde i Hardanger på slutten av 1800-tallet, og eg fortel om den demoniske Svarte-Mathilda som kjem ut av spegelen til fjorten år gamle Elisabeth, hovudpersonen i serien. Og det er nok desse møta som Elisabeth har med Svarte-Mathilda som har skremt lesarane mine mest. Det at ei lita jente kjem ut av spegelen med intensjonen å ta livet av deg. I ei heilt vanleg leilegheit i Bergen. Ein vanleg haustdag. Det veit eg at lesarane mine har fått mareritt av. Både vaksne og barn.

Tanken på at slike grusomme ting kan kome frå ein liten jentekropp, er skremmande. Det synest til og med eg, som har skrive bøkene. Er det på grunn av japanske skrekkfilmar at slike små jentespøkelse er så forbaska creepy? Er det berre eg som synest dei er creepy? Nei, det er det ikkje, mange elevar (og lærarar) nikkar gjenkjennande når eg fortel om det på skulebesøka mine. Eg veit at mykje av denne kjensla for min del kjem frå Don`t Look Now og The Exorcist, men det kan ikkje gjelde alle. Er det noko genuint fælt bak denne tanken, at noko så uskuldig som ei lita jente skal drepe? Er det kontrasten til slik vi oppfattar små jenter i den verkelege verda som gjer det? Mest sannsynleg litt av alt.

Eg turnerer mykje i Den kulturelle skulesekken, og besøkjer stort sett mellomtrinnet med mitt opplegg om Svarte-Mathilda. Det er ei veldig spesiell kjensle å stå i eit heilt mørkt rom, der eg er opplyst av ei lampe eg har montert i boka, og konstatere at elevane sit musestille og ventar på at Svarte-Mathilda skal dukke opp. Kjem nokre av elevane til å springe ut? tenkjer eg kvar einaste gong, fordi det skjer faktisk ofte. Eg har fått klager frå rektorar, lærarar og foreldre som synest at dette var skummelt for deira barn, og eg har gjort justeringar i opplegget mitt. Eg vil jo ikkje gi ungane mareritt heller. Og har etter nokre hundre opplesingar funne ein balanse som fungerer. Det skal ikkje skremme livskiten ut av dei, men heller ikkje vere for snilt, for det ser ungane rett igjennom. Mange av dei er hardbarka skrekkfilmfans som har sett både Saw og The Walking Dead.

«People are cruel, especially children», seier Steve Martin om mobbarar i filmen Parenthood. Det er ikkje ein spesielt minneverdig og klassisk replikk som du finn i sitatbøker, men eg har sett filmen mange gonger, og har bite meg merke i akkurat den replikken. Menneske er vonde, spesielt barn. Har vi noko belegg for å seie nettopp det? Alle har vel sett ungar som blir mobba på skulen, kanskje nokre av oss har vore med på det òg, kanskje ikkje aktivt, men passivt deltakande, vi har i alle fall ikkje gripe inn for å stoppe mobbinga. Tusenvis av norske barn blir mobba kvar einaste dag på skulen, men er det fordi mobbarane er vondskapsfulle? Er det ikkje heller misunning, gruppepress, gjengmentalitet, redsle for sjølv å bli mobba som speler inn? Eller barn si manglande erfaring og korte empatitrening? Sinne som vinn over fornuft?

Men er ungar meir vondskapsfulle enn vaksne? Eller er dei berre dårlegare til å skjule kjenslene sine? Dei skrik og hyler om dei ikkje får sjokolade, dei smiler breiare og ler hjartelegare enn vaksne, og dei er kanskje truande til ein vondskap og sadisme som vi vaksne klarer å undertrykkje. Vi har sett fryktelege døme på barn som har drepe barn i den verkelege verda. Det skjer faktisk heile tida, og det som kanskje frustrerer oss mest, er å ikkje vite kvifor. Kva som ligg bak. Barn er psykologisk kompliserte vesen, og fakta er at vi aldri vil få vite kva som ligg bak desse hendingane! Kanskje ein psykiater kan finne ut av det etter nokre års intervju og behandling, men då har som regel nyheitsverdien forsvunne. Media og moralistar vil kanskje klandre videovald og dataspel, men det blir sjølvsagt altfor lettvint, og grensar mot ansvarsfråskriving frå heile storsamfunnet.

Vi som bruker vald og valdelege barn som bevisste verkemiddel i forteljingane våre, er kanskje ikkje skrudde saman slik som andre. Ikkje på nokon måte finn eg glede i å høyre om verkeleg vald utført av barn. Tvert imot. Men eg blir likevel nysgjerrig; er dette noko eg kan bruke? Kan eg finne noko i eit ekte barnesinn som kan tilpassast ei spenningsbok? I boka Svarte-Mathilda ville eg at den vondskapsfulle jenta skulle innehalde alt eg sjølv syntest var skummelt, for på den måten ville ho kanskje verke skummel for andre. Svarte-Mathilda hatar og freser, og utnyttar ofra sine svake sider. Hovudpersonen Elisabeth må mobilisere alle krefter for å stå imot vondskapen. Svarte-Mathilda var òg tenkt som ein bokserie, der ein må lese alle bøkene for å få med seg heile historia. Litt som ein tv-serie med uavslutta episodar, og du går glipp av noko viktig om du hoppar over ein episode. Men i grunnen låg heile tida valden og trusselen om snarleg og blodig død. Eg måtte faktisk sensurere meg sjølv for å unngå å bli for grusom. Likevel inneheld serien både kutting, slakt, massemord og flåing. Alt utført av barnlege skapningar. Er det meir spekulativt enn å la seg inspirere av uskuldige ting som små kattepusar, ponniar og forelska tenåringar i sommarsol? Det blir nok ei smakssak.  

Når eg ser tilbake på dei siste  bøkene mine, har det vore mest spenning og grøss for barn og unge det har gått i. Fleire av bøkene har vondskapsfulle barn eller ungdomar i store roller. Eg kjem nok alltid til å meine at vald mot barn og vald utført av barn er heilt legitime verkemiddel både på film og i litteratur. Eg veit at mange ikkje deler dette synspunktet, mange meiner det er motbydeleg. Eg meinte det som sagt sjølv ein kort periode då ungane mine var små. Men eg vende raskt tilbake til den mørke sida. Eg har alltid likt det spekulative og den grøssande kjensla av å sjå vald på lerretet. Eg kan gjerne sjå ein film berre for valden si skuld, eller lese ei bok berre for grøssen sin del. Ikkje på noko som helst måte trur eg at fiktiv vald i bøker, film eller dataspel kan gjere barn til valdsforbrytarar, og eg kjem til å hylle fiksjonskunstnarar som ikkje er redde for å skremme og sjokkere så lenge dei  lever.

(Tidlegare publisert i Minerva.)

Suddenly you were gone...

…from all the lives you left your mark upon.

Sitaten er frå songen “Afterimage” frå 1984, og var den første strofa som kom inn i hovudet mitt då eg fekk vite at Neil Peart var gått bort. Den er frå plata “Grace under pressure”, som introduserte meg for musikken deira.

Det er no på dagen eitt år sidan Neil Peart døydde etter ein tre år lang kamp mot kreft. Ein kamp berre dei aller næraste visste om, og som sjokkerte ei heil verd av fans. Inkludert meg. Eg hadde ikkje trudd at ein person eg aldri har møtt skulle påvirke meg slik Neil Peart gjorde. Men det har ikkje gått ein einaste dag i laupet av det siste året der eg ikkje har tenkt på han og tekstane hans. Kor utruleg urettferdig livet han vere, og for eit tap det er for menneskeheita at han er borte.

Neil Peart vart fødd i 12. september i 1952 i Canada og han begynte å spele trommer i tenåra. Han reiste ein tur til England for å prøve lukka som musikar, men reiste tilbake igjen og spelte i diverse band i heimlandet, mens han hadde slått seg til ro med å måtte arbeide for farens butikk resten av livet. Men i 1974 gjekk han på audition for rockebandet Rush. Og resten er historie. Rush hadde allereie gitt ut debutplata si med ein annan trommeslagar, John Rutsey. Men Rutsey var mykje sjuk og både manager og resten av bandet; Alex Lifeson og Geddy Lee meinte han aldri ville takle ein turné. Dermed fekk Neil Peart jobben, berre nokre veker før turneen skulle starte.

Dei to andre i bandet merka at Neil likte å lese bøker og at han brukte mange vanskelege ord, i tillegg til å vere ein gud bak trommesettet, derfor spurte dei om han kunne tenkje seg å skrive tekstane deira. Det kunne han. Og ein av rockens beste poetar vart fødd.

Rush turnerte ekstremt mykje gjennom heile karriera, og dei visste at dette ikkje kunne vare for alltid. Og i 2015 var det slutt. Å spele progrock er ikkje som å spele gladpop. Det er ekstremt krevande, spesielt for ein perfeksjonist som Neil Peart. Han var fysisk utsliten etter dei tre timar lange konsertane, og det å vere vekke frå familien var også ein viktig faktor. For Neil visste betre enn nokon korleis det å miste familien føltes. I 1997 døydde dottera hans i ei bilulukke og ti månader etterpå døydde kona av kreft. Men Neil var sikker på ho døydde av eit knust hjarte, som han skriv i boka “Ghost Rider - Travels on the Healing Road” frå 2002. Ei ekstremt sterk bok om korleis kome seg etter botnlaus sorg. Alle var sikre på at Rush var ferdige, men etter nokre år med lange motorsykkelturar, eit par sjølvbigrafiske reisedagbøker og ny kone var Neil klar for å lage musikk igjen. To plater og mange lange turnear blei resultatet. I tillegg til endå fleire glimrande bøker frå Neils penn. Bøker om reiser, menneskemøter, om livet sitt, sorg og helbreding, og om musikk og litteratur.

Avslutningskonserten 1. august 2015, og den einaste gongen Neil gjekk fram til dei andre i bandet for å takke publikum

Etter 2015 vart det stille. Veldig stille. Eg rekna med han skreiv på fleire bøker saman med sci-fi forfattaren Kevin J. Anderson, som han hadde gjort før. Men den 10. januar 2020 kom nyheiten om at han var gått bort tre dagar før. Uendeleg trist. Og ei rar kjensle av å miste nokon kom over meg. Det var trist då David Bowie døydde, men ikkje i nærleiken av kjensla av tap som kom då Neil gjekk bort. Heilt merkeleg, eigentleg.

Neil Peart var ein veldig reservert person. Han hata merksemd, men elska å møta folk, berre ikkje fans. “I can`t pretend a stranger is a long awaited friend” skreiv han i songen “Limelight”. Det verste av alt er at eg forstår dette. Eg får panikk sjølv når ein eller annan kjenner meg igjen som han “forfattaren som var på skulen min idag!” Utan samanlikning, for øvrig. Eg var heldig å fekk oppleve Rush live både i Oslo og Amsterdam, og eg fantaserte om å møte Neil, tilfeldig, der eg ikkje skulle seie at av var superfan, og at vi skulle bli bestekompisar.

Anyway…

Tekstane hans handla mykje om fantasy og science fiction, spesielt på dei tidlege platene. Men på seinare plater skreiv han ofte om dagleglivet på ein nydeleg lyrisk måte. Songen “Subdivisions” handlar om utanforskap, noko som mange av fansa kjente seg godt igjen. Og “Time stand still” om den uunngåelege alderdomen, og korleis vi disponerer tida vår. Meir og meir aktuell no.

Den episke “The Fountain of Lamneth” frå plata “Caress of Steel” (1976) er nok favoritten min. Tjue minutt varer den, og når det dukkar opp på mine tilfeldige spelelister klarer eg ikkje å hoppe over den. Uansett. Dersom eg sit i bilen og er framme før songen er slutt, må eg rett og slett vente til eg har høyrt siste tekstlinje:

I'm in motion
I am still
I am crying
I am still
I'm together
I'm apart
I'm forever
At the start

Still, I am

Eg veit ikkje om finare songar om kunst enn “Mission”

It's cold comfort
To the ones without it
To know how they struggled
How they suffered about it

If their lives were
Exotic and strange
They would likely have
Gladly exchanged them
For something a little more plain
Maybe something a little more sane

We each pay a fabulous price
For our visions of paradise
But a spirit with a vision
Is a dream with a mission

Eg vil oppfordre alle til å lytte gjennom denne nydelege coverversjonen av “Time stand still”. Det er vanskeleg å halde tårene tilbake når du innser at den er spelt inn heilt utan perkusjon.

Summer's going fast
Nights growing colder
Children growing up
Old friends growing older

Freeze this moment
A little bit longer
Make each sensation
A little bit stronger

Signert utgåve av siste boka hans

Eg håper Neil Peart vaker over oss. Han var ingen religiøs person, men at han er heilt borte er vanskeleg å godta. Han lever i bøkene og tekstane, og ikkje minst i musikken. Og eg saknar han.

Frå Auster til Allen

Det er ikkje mange “kjendisar” eg kunne tenkje meg å lese sjølvbiografien til. Eg trur eg kan telje dei på éi hand. Men eg kan likevel sjå ein såkalla biopic film, der nokon har tatt for seg meir eller mindre kjende personar og dramatisert hendingane i livet deira. Filmen First Man er eit godt døme. Ein ekstremt fin og rørande film om Neil Armstrong - første mann på månen. Filmen er full av tekniske feil og kunstnariske fridomar, men likvel utruleg fin. Filmen om Johnny Cash; Walk the Line er også god. Chaplin med Robert Downey Jr. likeså. Lista er kjempelang, for å seie det mildt.

Men når det gjeld bøker, så er det svært få personar eg gidd å lese om. Paul Auster har vore ein av dei, for han har gitt ut opptil fleire bøker med klare sjølvbiografiske trekk. Men kanskje ikkje akkurat offisielle biografiar der dei går gjennom heile livet sitt.

Neil Peart har gjort det, trommisen og tekstforfattaren i favorittbandet mitt: Rush. Han har skrive opptil fleire bøker som er kombinert reiseskildring, musikkhistorie og sjølvbiografi. Alt frå oppveksten til den tragiske hendinga som nesten satte stoppar for bandet; at dottera hans døydde i ei trafikkulukke og kona døydde knapt eit å seinare av “a broken heart”, som han sjølv skriv. Sterke bøker som er nydeleg godt skrive, og ekstra triste å tenkje på sidan han sjølv gjekk bort 7. januar 2020, faen for eit år.

Bruce Springsteen kom ut med Born to run, og det var ei stor leseoppleving, der han var open om sine eigne demonar. Heile boka er rein poesi, spør du meg.

Det er som sagt ikkje så mange eg kunne tenkt meg å lese om, i sine eigne ord. Kanskje Tom Waits? Eller Stephen King? King har forsåvidt gjort det delvis i ein del av “fagbøkene” sine som On writing og Danse Macabre.

Men det er ein sjølvbiografi eg har venta på i spenning, og det er Woody Allen sin.

Eg har vore fan av Allen sidan eg var tenåring. Eg aner ikkje kva film eg såg først. Men eg veit at Annie Hall gjekk på tv ein gong på åttitalet. Og eg var på kino og såg Hannah and her sisters, og samtlege filmar han laga etterpå, for han har laga film kvart einaste år i ein mannsalder. Eg har allereie lese bøker av han, og han skriv hysterisk morsomt, så det å få heile livet hans servert med hans eigne ord gleder eg meg til. For no er Apropos of nothing bestilt og på veg i posten.

Allen har sidan 1994 vore ein ekstremt kontroversiell person, men eg reknar ikkje med at boka fortel meg noko nytt om det påståtte overgrepet han skal ha begått mot dottera Dylan. Dette har eg lese alt om, og akkurat som etterforskarane i perioden 1994-96, så har eg kome fram til at overgrepet var eit påfunn frå eks-kjærasten Mia Farrow, som hemn for at Woody og Soon-Yi Previn innleia eit forhold. Soon-Yi er adoptivdottera til Mia og no avdøde André Previn - Oscarvinnande komponist og musikkarrangør. Mia coacha dottera til ho til slutt trudde på det sjølv, noko som har blitt bekrefta av storebror Moses, og Soon-Yi sjølv og altså også av etterforskarane, til og med etterforskarane som Mia Farrow hyrte inn for å bevise det motsette. Farrow-familien har alltid framstått som hemngjerrige og populistiske, med eit intenst ønske om å øydelegge Woody Allen. På mange måtar har dei lukkast. Dessverre. Allen sjølv unngår internett, og han er lukkeleg gift med Soon-Yi den dag i dag.

Men det er gjennom filmane Woody Allen har fascinert meg. Sjølvsagt skulle eg ønske at han klarte å lage like gode kunstverk som på åttitallet. Men han er ein gammal mann no, på over åtti, kanskje det er gjennom boka at den store kunsten kjem? Han meistrar både den teite og banale humoren som i Love and death, Sleeper og Bananas. Sjølvsagt med brodd og samfunnskritikk. Men det er nok med filmane Manhattan, Annie Hall, Stardust Memories, Zelig, Hannah and her sisters, Crimes and misdemeanors, Broadway Danny Rose, Radio Days, Hollywood Ending, Vicky Christina Barcelona og Midnight in Paris at han verkeleg har satt spor etter seg. Og sjølvsagt den Hitchcock-inspirerte thrilleren Match Point, berre for vise at han kan lage noko heilt anna, også.

Eg gler meg til å lese boka.

Redigert: No har eg lese boka. Den er veldig bra! Morosam og lærerik for oss fans. Samstundes er den eit knallhardt oppgjer med Farrow-klanen. Absolutt verdt å lese. Drit i propagandaen som HBO prøver å selje deg.

Absolutt Pode!

Eg anmelder mi eiga bok “Absolutt Pode”, og triller sjølvsagt terningkast seks!

Tor Arve Røssland er ute med samlebok i år, så gammal er han blitt, og boka er blitt ein skikkeleg murstein. Med 430 sider er dette den desidert tjukkaste boka han har gitt ut. Men så er det jo også fire bøker i samlinga, pluss litt til.

Seksåringen Pode er ingen gjennomsnittsgut. Han er veslevaksen og sjarmerande, men han har også relativt kort lunte og hamnar ofte i klammeri med storebror Pyton. I desse fire bøkene tøyer Røssland strikken for kva som er realistisk og sannsynleg, men det er på ein eller annan rar måte likevel truverdig - i dette universet. For det har jo blitt eit slags univers der Pode bur. Med bestevenen Anton og storebroren hans, Adolf. Med syskena Petra og Pyton, og mor og far. Og ein skokk med beste- og oldeforeldre, pluss tanter, ein løgnaktig bonde og ein sleip turistsjef.

Bøkene har tidlegare vore utgitt, men no er det gjort nokre språklege oppdateringar som gjer bøkene meir ryddige. Illustrasjonane er no gjengitt i same fargenyanse, og ikkje ulike fargar som førsteutgåvene. Dette kler forteljinga. Øyvind Torseter sin strek komplementerer universet til Røssland på ein fin måte. Det er ikkje vanskeleg å forstå at han vann Kulturdepartementets illustrasjonspris for første boka.

Rekkefølga på bøkene er litt endra, noko som gjer samleboka til ei slags “Eit år i livet”-bok. Der årstidene sommar, haust, vinter og vår har kvar si bok. Og der den heilt nyskrivne “Podekast” snik seg inn mellom bok 1 og 2. Artig forteljing om kva Pode og familien finn på når dei er på ferie til Guatemala. Her blir også tråden lagt ut til fjerde og siste bok i samlinga. Så det gjeld å følgje godt med.

Pode har blitt kalla ein kultfigur, sjølv om Røssland er forsiktig med å ta så store ord i bruk. Men bøkene er i alle fall utruleg morsomme, med elleville påfunn frå ungane i bøkene, og ein del vitsar som den vaksne opplesaren vil setje pris på. For dette er bøker som eignar seg godt til høgtlesing, mens også for eigenlesing for ein litt erfaren barnelesar.

Kva dei handlar om? Mykje rart! Pode og familien må ete opp middagen for at det skal bli fint vêr dagen etterpå. Pode mister tennene og lærer seg å fly. Pode møter den fæle dobbeltgjengaren sin, Anti-Pode. Pode får høysnue og nys slik at det kjem hundrevis av gjester på besøk. Og i Podekast ser Pode og Pyton moglegheiten til å tene store pengar når dei er på sydenferie. Men det er nok best å oppleve handlinga sjølv.

Karakterane er herlege og morsomme. Pyton som den ufordragelege storebroren er eit perfekt hatobjekt, og Petra er irriterande flink til alt. Foreldra er typisk foreldre, og besteforeldra er litt meir overdrivne. Alle er i det heile tatt litt overdrivne, men alltid på ein truverdig måte.

Boka er også utstyrt med eit etterord som slår fast at Pode er det aller beste namnet på ein barnebokkarakter, nokon gong. Punktum. Eg kan seie meg einig i det.

All ros til Det Norske Samlaget som såg verdien i å gi ut dette på nytt! Måtte boka få eit langt liv.

Tjue år som forfattar!

I haust er det tjue år sidan eg gav ut den første boka mi. Barneboka Pode kom ut oktober 1999, og markerte starten på forfattarskapet mitt. Den gongen tenkte eg ikkje på at dette kunne bli jobben min. Eg hadde akkurat fått full jobb på Elkjøp i Bergen. Eg hadde tre ungar, lån og akvarium. Men etterkvart kom det ut eit par bøker til, og eg gjekk ned til deltidsstilling på Elkjøp - noko som viste seg å vera det luraste eg har gjort i mitt “vanlege” yrkesliv. Eg hadde aldri holdt ut så lenge viss ikkje. Akvariet blei knust då vi skulle flytte, men til gjengjeld flytta vi inn i einebustad, så eg haldt fram med å jobbe på Elkjøp heilt fram til 2012. Då var det nok. Eg byrja som rådsmedlem i Norske barne- og ungdomsbokforfattarar sitt Litterære råd, og eg byrja turnere for alvor. No har eg vore ute av rådet ei god stund, men eg har framleis ikkje følt behovet for å ta ein vanleg jobb. Eg må innsjå at det er forfattar eg skal bli.

I år, altså 2019, har eg gjort ei lita oppsummering over karrieren, og eg må seie eg er nøgd med tanke på både ungar, jobb, akvarium og det faktum at eg er svært lat.

Oppsummering:

• I år kjem den syttande boka mi ut, Kodeord Overlord, og det er ei bok eg tenkt på sidan eg var tolv-fjorten år.

• I laupet av desse åra har eg hatt desse som redaktør: Guri Vesaas, Stein Versto, Finn Totland, David Aasen, Kjersti Instefjord, Erle Stokke, Bente Lothe Orheim, Ingrid Senje Rasmussen, Ragnfrid Trohaug (Det Norske Samlaget) Simone Stibbe (Skald) Heidi Sævareid (Egmont Kids) Johanne Askeland (Aschehoug) Anne-Stefi Teigland, Petra Helgesen, Johanne Hille-Walle (Mangschou) Og no i år fulgte eg etter Johanne Hille-Walle til Vigmostad & Bjørke sidan Mangschou hadde førebels stopp på nye utgjevingar. I tillegg har eg Brynjulf Jung Tjønn i bakhovudet når eg skriv neste boka mi - for den er på nynorsk og blir ei cross-over bok, og Brynjulf er redaktøren min på Samlaget no. Ja, dette er mange redaktørar, og eg har lenge trudd det ligg ei forbanning over meg. Og ja, all denne utskiftinga er heilt klart ein medvirkande årsak til at eg ikkje har gitt ut endå fleire bøker. Ein må liksom byrje på nytt kvar gong.

• Eg har skrive to teaterstykke: Huldra, som blei sett opp av Vestlandske teatersenter to gonger. Og Prinsesse Slim, som blei sett opp av Os barne- og ungdomsteater. I tillegg har både Svarte-Mathilda og Pode blitt sett opp som teater, men utan at eg har vore direkte involvert.

• Eg har bidratt til tre av Skald sine nynorske novellesamlingar. Har i tillegg skrive for Norsk barneblad.

• Eg har turnert forferdeleg mykje i Noreg, og eg likar det.

• Eg har vore nominert til Uprisen fem gonger. Noko som er veldig inspirerande. Det at ungdommen likar bøkene er det viktigaste.

• Filmselskap har tatt kontakt og avtalar er signert !!

Eg tenkjer å halde fram med mykje av det same. Skrive bøker, reise på turné og drøyme meg bort. Eg har jo blitt bestefar, og det gir jo eit nytt perspektiv på livet. Eg rakk ikkje tjue bøker på tjue år, men sytten er ikkje så gale, det heller.

Bokmelding: "Kodeord Overlord" av Tor Arve Røssland.

Sidan journalistar sjelden tar seg bryet med å anmelde barne- og ungdomsbøker gjer Røssland det sjølv. Forfattaren anmelder si eiga bok Kodeord Overlord, utgitt på Vigmostad & Bjørke.

I den nyaste boka si reiser Røssland tilbake til andre verdskrigen. Det har han gjort før, i boka Glimt, men denne gongen er det ikkje norskekysten som er bakteppe, men den idylliske byen Effingham i bildeskjøne Surrey. Men det startar i London, der ti år gamle Henry Smith blir evakuert frå tyskarane si nådelause blitzbombing. Far hans døyr, og mora blir igjen i byen for å gjere jobben sin som sjukepleiar. Henry følger etter skulen sin, som blir flytta til tryggleiken på landet, langt unna bomberegnet. Han flyttar inn saman med rektoren på skulen og kona hans, medan bestekompisen Elliot hamnar hos bonden Philips.

Boka er fortalt i tilbakeblikk. For historia byrjar svært dramatisk den 4. juni 1944, to dagar før sjølve D-dagen. Henry blir arrestert av MI5 - sikkerheitstenesta, mistenkt for spionasje. Han blir avhøyrt av agent Mary White, og gradvis får lesaren innblikk i både dagleglivet Henry har levd dei siste fire åra, men også kvifor MI5 er sikre på at han jobbar for nazistane. Det er ei svært dramatisk historie som utfaldar seg.

Samtidig er boka eit godt tidsbilde av England i krigsåra. Den konstante frykta for tysk invasjon ligg heile tida i bakgrunnen. Men når ein stor militærleir, beståande av allierte soldatar frå både USA og Canada, dukkar opp, byrjar Henry å ane håp om at krigen nærmar seg slutten. Han er i det heile veldig opptatt av det militære. Han drøymer om å bli Spitfire-pilot, og saman med Elliot blir han fort vener med dei canadiske soldatane. Litt oppfriskande at det ikkje alltid er soldatar frå USA som blir framstilt som heltar.

Røssland har sagt at denne boka har han gått svanger med sidan han var rundt tolv år, og at heile boka er inspirert av ei sann historie. Det skal ha vore mykje research involvert, men at mesteparten er oppdikta for å skape spenning. “Det er faktisk litt vemodig å forlate Effingham,” seier forfattaren, sjølv om han berre har vore der i diktinga. “Dei siste to-tre åra har eg på ein måte levd i Sør-England oppi hovudet mitt, eg har forestilt meg frykta for invasjon, og eg har prøvd å forstå korleis denne redsla ville ha påvirka ein gut frå han er ti år, til han blir fjorten. Eg lese uendeleg mange avisartiklar om hendinga eg baserte boka på, men også historiske nedteikningar frå landsbyen og Surrey-distriktet, og sjølvsagt frå London. Eg har sett meg inn i korleis evakueringa foregjekk, kva ei gassmaske lukta, korleis det engelske skulesystemet var oppbygd, korleis britiske mynteiningar har endra seg, kor mykje te som var i den daglege rasjoneringspakken, korleis gire med ei Sherman stridsvogn og uendeleg mykje anna. Nesten ingenting er med i boka. I tillegg har eg lytta til 30-40 tals musikk medan eg skreiv. Musikk som var skriven for å bygge opp kampmoralen i England.” Mykje Vera Lynn, då? spør underteikna. “Ja. Veldig mykje,” svarer forfattaren.

Hovudpersonen Henry Smith er ikkje redd for invasjon heile tida. Han er ekstremt fascinert av det militære, og sjølv om forfattaren er erklært “passiv pasifist” av Den Norske Stat, så deler han denne fascinasjonen. “Eg støtter ikkje så mykje av dagens krigføring og våpenutvikling som bl.a. Noreg driv med,” seier han. “Men samstundes ser eg kor stort det var at dei allierte faktisk slo tilbake Hitlers tyrrani. Eg vil ikkje tenkje på korleis Europa ville ha vore dersom nazistane hadde vunne. Millionar av sivile blei drepne, ein heil generasjon unge menn ofra seg på frontlinja, og mange av dei kom frå både Canada og USA, sjølv om Sovjet sjølvsagt mista minst ti gonger så mange soldatar, så er det USA som har laga film om det etterpå. Eg har sett uendeleg mange dokumentarar om krigen, og uendeleg mange filmar og tv-seriar. Fascinasjonen og interessa for krigshistorie har alltid vore der. I tillegg er jo ein Spitfire eit nydeleg fly.”

Det kan underteikna skrive under på.

“Boka er også eit blikk på eit England lenge før både EU og Brexit,” seier Røssland vidare. “Og mykje av den framandfrykta vi ser i Europa idag eksisterte ikkje på same måten. I Tyskland gjorde den sjølvsagt det, men ikkje i England. Flyktningar kom til England både frå Noreg og resten av fastlandseuropa, sjølvsagt gjekk ikkje dette knirkefritt, men det var ingen kampanjar som stempla dei som “lukkejegarar”, i alle fall. Og mange av flyktningane gjekk rett inn i kampen mot nazistane.” (No sit forfattaren og googlar om det var nokon som dreiv slike hat-kampanjar, men han finn ingenting. Faktisk burde vi skamme oss i dag, meiner han. Slik er researchens vesen.)

Røssland har likevel fått konfliktar i samfunnet godt fram. Ikkje alle var like begeistra for dei evakuerte barna, og mange var svært fiendtlege til soldatane frå det amerikanske kontinentet. Jack Watson er ein slik karakter. “Ja, Jack Watson ville nok ha stemt for Brexit,” innrømmer Røssland. Men boka prøver ikkje å gjere seg relevant i dagens politiske verd, det ville gjort den mykje mindre tidlaus. I staden for fortel boka ei dramatisk og spennande historie frå ei tid veldig mange ser ut til å vite svært lite om. “Eg er mykje rundt i skulane på forfattarbesøk og mange elevar veit svært lite om krigen,” sukkar forfattaren. “Det vil eg gjere noko med. På ein så spennande måte som mogleg. Før reality-tv og bloggar-biografiar øydelegg hjernane deira.”

Og spennande er det. Bruken av avhøyret som ei slags rammeforteljing funkar veldig godt, og Henrys møte med agent White er skremmande lesing. Ho skyr ingen midlar for å få sanninga ut av han.

Sjølve plotet vil ikkje underteikna røpe noko meir av. Men sentralt i handlinga står Henrys gryande mistanke om at ein som er veldig nær han, faktisk er tysk spion. Og at han sjølv kan ha blitt utnytta. Hitlers spionar er overalt, og dei er særs oppfinnsame.

På spørsmål om kvifor han ikkje berre skreiv boka som eit historisk drama svarer han: “Det er ingen kjelder som fortel heile sanninga rundt det som skjedde, men mange små og store kjelder som til saman har gjort det mogleg å dramatisere historia. Dette er gjort før av BBC, i filmen The Mountain and the Molehill, men den er akkurat like historisk ukorrekt som boka mi,” fortset Røssland. “Filmen neddramatiserte, og var i stadenfor ein film om gutar som var opptatt av kven som hadde størst tiss, og veldig mykje om forelsking og slike ting. Ikkje så interessant å skrive om i denne samanhengen, syntest eg. Filmen var likevel eit godt portrett av England i krigsåra, og den var inspirerande å sjå under skrivinga. Men eg har valt å dramatisere hendingane noko valdsamt, for å gjere det eg likar best: skrive spenning for barn og unge. Og forhåpentlegvis skape leselyst.”

Boka passar for alle som likar krigshistorie, men aller mest for dei som likar spennande bøker, for krigen er berre eit bakteppe for ei dramatisk forteljing om svik, sakn, venskap og Henrys ynskje om å bli akseptert av “stefaren”; rektor Cross.

Som vanleg meiner forfattaren at dette er den beste boka han har skrive, og sjølvsagt den beste boka som er komen ut på fleire år. “Ja, det seier seg sjølv,” avsluttar han.

Hatet

Jødehatet byrjar å blomstre opp igjen. Konspirasjonsteoriar om korleis jødane skal overta verda får ny vind i segla, og høgreekstreme statsleiarar over heile verda er i mine auge ansvarlege.

“Ring ein jødisk ven og sei du er glad i han” blir det oppfordra til. Eg kjenner ingen jødar godt nok til å gjere noko slikt. (Kommentar: dette har endra seg sidan eg skreiv dette). Men eg byrja på ei liste over jødar som har påvirka meg opp gjennom åra. Sjølvsagt mykje folk frå underhaldningsbransjen her, men likevel. Lista er ikkje verken kronologisk eller alfabetisk, og den kjem nok til å bli oppdatert ofte.  Men desse folka er viktige for meg, nokre fordi eg har eit livslangt forhold til musikken, filmane, bøkene eller humoren, andre fordi dei har gjort ein eller to ting som har satt spor. Nokre av dei er sikkert religiøse i tillegg, men lista inneheld sjølvsagt også ateistar som Stephen Fry og Woody Allen.

Her er det sikkert ein del du ikkje ante var jødiske. Her har du dei, i alle fall:

Woody Allen (regissør, skodespelar, forfattar, komikar)

Steven Spielberg (regissør, produsent)

Geddy Lee (bassist og vokalist i Rush)

Paul Auster (forfattar)

Dustin Hoffman (skodespelar - Tootsie, Rainman)

Jerry Seinfeld (komikar, skodespelar, produsent)

Larry David (komikar, skodespelar, produsent - Seinfeld, Curb Your Enthusiasm)

Marilyn Monroe (skodespelar, konverterte til jødedomen)

Eli Wallace (skodespelar - The Good The Bad The Ugly)

Joel Silver (filmprodusent)

Danny Kaye (skodespelar - White Christmas)

Kirk Douglas (skodespelar - Spartacus, Paths of Glory)

Peter Sellers (skodespelar - Dr. Strangelove, Being There)

Paul Newman (skodespelar - The Sting, Cool Hand Luke)

Jon Stewart (progamleiar - The Daily Show)

Carl Reiner (regissør, produsent, skodespelar - All of me, Dead Men Don`t Wear Plaid)

Jerry Lewis (skodespelar, regissør, produsent, forfattar - The King of Comedy)

Estelle Harris (skodespelar - Seinfeld)

Max Brooks (forfattar- The Zombie Survival Guide, World War Z)

Marvin Hamlisch (komponist, arrangør - The Sting)

Mel Brooks (regissør, skodespelar, produsent - The Producers)

Tony Curtis (skodespelar - Some like it hot)

Gene Wilder (skodespelar - Young Frankenstein)

William Shatner (skodespelar, regissør, produsent, songar - Star Trek, Boston Legal)

Leonard Nimoy (skodespelar, regissør, produsent, songar - Star Trek)

Yaphet Kotto (skodespelar - Alien, Midnight Run)

Harvey Keitel (skodespelar - Pulp Fiction, Mean Streets, Reservoir Dogs)

Piper Laurie (skodespelar - Carrie)

Jeffrey Tambor (skodespelar - Arrested Development)

Barbra Streisand (songar, skodespelar, regissør, produsent)

Brent Spiner (skodespelar- Star Trek)

Rob Reiner (regissør, skodespelar - Stand by me, Misery)

Frank Oz (regissør, produsent, skodespelar - Muppet show, Star Wars, Blues Brothers)

Bette Midler (songar, skodespelar - The Rose)

Barbara Hershey (skodespelar - Hannah and her sisters, The Entity)

Harrison Ford (skodespelar)

Bob Dylan (songar)

Richard Dreyfuss (skodespelar - Jaws, Close Encounters of the third kind)

Michael Douglas (skodespelar)

Stephen Fry (skodespelar, progamleiar, forfattar, komikar - QI, Wilde, Peter`s Friends)

Jeff Goldblum (skodespelar - Jurrasic Park)

John Landis (regissør - The Blues Brothers, Trading Places)

Billy Crystal (skodespelar, komikar)

James Caan (skodespelar - Godfather, Elf)

Ben Stiller (skodespelar - Meet the parents)

Jerry Stiller (skodespelar - Seinfeld, King of Queens)

David Schwimmer (skodespelar, regissør - Friends, Band of Brothers)

Paul Rudd (skodespelar - Friends, I love you, man, Ant-Man)

Jennifer Jason Leigh (skodespelar - Atypical, Hateful eight)

Lisa Kudrow (skodespelar - Friends)

Carrie Fisher (skodespelar, forfattar - Star Wars)

Harvey Fierstein (skodespelar, forfattar - Torch song trilogy)

Mandy Patinkin (skodespelar - The Princess Bride)

Jason Alexander (skodespelar - Seinfeld)

Jeff Garlin (skodespelar, produsent - Curb your enthusiasm)

Jon Favreau (regissør, produsent, skodespelar - Iron Man, Elf)

Robert Downey Jr (skodespelar - Chaplin)

Paul Simon (songar)

Art Garfunkel (songar)

Louis CK (skodespelar, komikar, regissør, forfattar, produsent - Louis, I love you, daddy)

Sarah Silverman (skodespelar, komikar)

Hank Azaria (skodespelar - The Birdcage)

David Duchovny (skodespelar, produsent - X-files, Californication)

Julia Louis-Dreyfus (skodespelar - Seinfeld, Veep)

Helena Bonham-Carter (skodespelar - King`s Speech)

Patricia Arquette (skodespelar - True Romance, Boyhood)

Matt Stone (regissør, produsent, forfattar, skodespelar - South Park, The Book of Mormon)

Winona Ryder (skodespelar - Stranger Things)

River Phoenix (skodespelar - Stand By Me)

Jaquin Phoenix (skodespelar - Gladiator, Walk the line)

Jamie Lee Curtis (skodespelar - Trading Places, Halloween)

Matt Lucas (skodespelar, komikar - Little Britain)

Daniel Day-Lewis (skodespelar - Let there be blood)

Jon Bernthal (skodespelar - The Walking Dead, Fury, Wolf of Wall Street)

Evan Rachel Wood (skodespelar - Thirteen, Westworld)

Jamie-Lynn Sigler (skodespelar - The Sopranos, Entourage)

Natalie Portman (skodespelar - Leon, Heat)

Jake Gyllenhaal (skodespelar - Night Crawler)

Daniel Radcliffe (skodespelar - Harry Potter, Extras)

Sacha Baron Cohen (skodespelar, regissør, produsent - Borat, Ali-G, Bruno)

Andrew Sachs (skodespelar - Fawlty Towers)

Stephen Frears (regissør - My Beautiful Laundrette, Dangerous Lliasons, The Crying Game)

Yehudi Menuhin (som eg faktisk har møtt) (fiolinist, dirigent)

Philip Glass (komponist - Candyman)

Nora Ephron (regissør - When Harry met Sally)

Charles Grodin (skodespelar - Midnight Run)

William Friedkin (regissør - The Exorcist)

JJ Abrams (regissør - Star Trek, Star Wars-The Force Awakens)

Stanley Kubrick (regissør, produsent, geni - 2001, Barry Lyndon, The Shining)

Sydney Pollack (regissør, produsent, skodespelar - Tootsie)

Peter Lorre (skodespelar - M)

Scarlett Johansson (skodespelar - Match Point)

Leonard Cohen (songar, forfattar)

Adrien Brody (skodespelar - Pianist)

Roman Polanski (Ja, han er sjølvsagt litt på kanten når det gjeld oppførsel, men han har likevel laga Rosemary`s Baby, Chinatown og Pianist)

Men Ayn Rand og Harvey Weinstein er også jødiske, noko som viser at dei ikkje skårer full pott kvar gong.

Minneord

I mange år tenkte eg at eg skulle skrive ned det eventyrlege livet til mormor og gjere det om til ein slags historisk roman. Men akkurat det fekk eg ikkje til. Men sjølve livet hennar synest eg det er verdt å minnast. Her er minnetalen eg heldt i gravferda hennar i Husnes kyrkje i 2016. Det bør vere noko av henne på internett, òg.

Gudrun Borgny Josefsen vart fødd 7. april 1923 i Åkrahamn på Karmøy.

For meg og bror min, Geir Petter, har ho alltid vore mormor.

Ho var yngst i ein syskenflokk på seks. I Åkrahamn budde dei fram til far deira døydde i 1940, då dei flytta til Kvitsøy, der blei mormor verande til 1944, då ho reiste til Stavanger.

Same år gifta ho seg, og i 1946 fekk ho dottera Gunn Nanny. Min og Geir Petter sin mamma.

Mormor gjekk mot straumen og skilte seg i 1948, og budde på Hillevåg i Stavanger med dotter si. Men flytta ut igjen til Kvistøy i perioden 1953-56, og til Madla i perioden 1956-60. Det var mykje flytting, og ho fekk god hjelp av si eiga mor til å oppdra dottera.

I denne perioden jobba mormor blant anna i baren på Hotell Atlantic, og saman med storesystera, Annemor, jobba ho på Café Promenaden. Begge deler i Stavanger. I tillegg jobba ho i ein skobutikk i Stavanger i mange år. Den vesle familien reiste også på mange fine turar saman til Varnes, saman med Annemor og mannen.

I 1959 gifta mormor seg med Trygve Totland, og i 1960 flytta ho og mamma til Sunde. Ennå meir flytting, altså. Trygve han hadde to søner frå før, John og Teodor. Og mormor fekk etterkvart ei lang rekke med bonusbarnebarn, og bonusoldebarn.

For meg og bror min var Trygve ein god morfar i barndomen.

Det var nok frustrerande for mormor og mamma å måtte ro over sundet dei første åra på Sunde, og sjølv om dei var vane med båtar, så var det ein lettelse då brua kom.

Mamma møtte pappa, Per, og saman med bror min, budde dei med mormor i huset på Sunde fram til 1971, då eg blei fødd.

Mormor likte å reise, og reiste nok meir enn dei aller fleste. I perioden mellom 1958 og 1966 var ho fleire turar til sjøs saman med morfar. I mange månader i strekk. Ho var ein skikkeleg eventyrar. Ho solte seg utanfor rekkverket på dekket på båtane, og brydde seg ikkje om bølgjene. Eg trur ho opplevde mykje på desse turane.

Morfar døydde i 1980, og etter dette levde mormor åleine.

Det var alltid eksotisk å vere hos mormor. Ho hadde pyntegjenstandar frå heile verda, virka det som. Ein byste av ei topplaus afrikansk kvinne var nok ikkje kvardagskost her på Vestlandet, men det blei det for oss som besøkte mormor. I tillegg var sølvtøyet alltid nypussa.

Ho budde i eit eventyr av eit hus, med spennande loft og ein skummel kjellar. To soverom stod alltid klare for barnebarn på overnatting.

Me fiska altfor masse i barndommen, og siden me ikkje åt så masse fisk sjøl så lempa me alt over på mormor.

Mormor hadde alltid ein open heim.
Alltid nokre trøstande ord.
Alltid ein klem.
Og ikkje minst - alltid is.

Viss mamma hadde kjefta på meg eller bror min tok mormor alltid vårt parti. Akkurat som ei god mormor skal gjera.

Ho hadde den mest fantastiske frukthagen i nabolaget, og ho laga verdas beste karbonadar.

Ho reiste med englandsbåten med venner og venninner heilt fram til år 2000, og mormor brydde seg ikkje bølgjer og uvær. Ho hadde oppplevd mykje verre til sjøs! Ho reiste og til Syden mange gonger og gjerne for litt lengre periodar.

Også sammen med systera Annemor og mannen Bjarne reiste ho og mykje, dei tok bilen og kjørte nedover Europa og opplevde mykje saman.

Mormor var aktiv i Husnes og Utåker pensjonistforening, og i Landsforeningen for hjerte- og lungesyke. LHL. Der hadde ho mange gode venner som ho blant anna reiste på turar saman med.

Men sjølv om ho likte seg ute i verda, så likte ho godt å tusla rundt i hagen og, det skulle sjå fint ut. Sjølv om ho var frustrert på nabokattane som la igjen signaturen sin i blomsterbedda.

I 1992 blei ho oldermor for første gong, og var stolt og glad for dette. Og etterkvart har det blitt mange oldebarn å halde styr på.

Ho var omsorgsfull for dei små og opptatt av å ikkje gjera forskjell på dei. Og for meg og min bror som har budd vekke i heile våre vaksne liv, så var det fint for ho å likevel ha mange barnebarn og oldebarn her i nærleiken.

Saman med venninna si, Marit, strikka ho eit ukjent antall nissar. Og for mange i familien blir det noko heilt spesielt å finne fram julepynten i år.

Når mormor var på handletur saman med mamma, så måtte ho handle akkurat det same, sjølv om det fort hopa seg opp på frysen og i kjøleskåpet. Det kunne jo hende ho fekk besøk! Mormor og mamma hadde eit nært og godt forhold gjennom heile livet, og har aldri budd langt unna kvarandre. Akkurat slik mormor hadde eit nært forhold til si mor, som døydde i 1983.

Sjølv om mormor hadde ein del sjukdommar opp gjennom livet, så påvirka ikkje det humøret. Ho var alltid smilande og blid, serverte vafler med smør og sukker, og brus til barnebarn og oldebarn. Ein gong då eg var liten, gav ho meg femti kroner for å kjøpe sjokolade. Femti kroner! Det var masse pengar.

Snopeskålene var alltid fulle i huset hennar. Til stor glede for barnebarn og oldebarn. Ho var galen etter søtsaker. Ein dårlig kombinasjon med diabetes.

Mormor elska å fortelja om det ho hadde opplevd, og ho fortalte med innlevelse om barndommen sin, skulegangen, krigen og syskena sine og turane til sjøs. For ein liten gut som meg var det kjempespennade å høyre på.

Seinare, då me sikkert var litt for opptatt til å besøke ho like ofte, måtte ho fortelje til andre; heimehjelpa t.d. Derfor måtte ho rydde og vaske før heimehjelpa kom, slik at dei fekk tid til å snakke saman.

I 1999 flytta ho inn i ei koseleg leilegheit i Røsslandslia. Etter ho flytta dit hadde ho nok meir tid til å sjå på fjernsyn enn før, og til mi store overrasking var ho begynt sjå på dei same seriane som meg. Ho hadde fått smaken på amerikanske science-fiction og eventyrseriar og var skikkeleg engasjert i dramatikken i t.d. Star Trek. Ho kunne verkeleg overraske godt opp i åra. Det fekk meg til å tenkja på når vi såg fjernsyn hos henne då eg var liten, ho skulle alltid forklare handlinga til oss ungane mens me såg ein film eller ein spennande tv-serie. Litt forstyrrande var det jo, men veldig koseleg å tenkje tilbake på. Også oldebarna hugser koselege stunder hos oldemor med skirenn eller Lassie på fjernsynet. Snopeskåla var aldri langt unna.

Mormor var kanskje litt rastlaus og eventyrlysten. Ho flytta mange gonger då ho var ung, og var kanskje litt utolmodig. Det kan jo vere grunnen til at ho var fæl til å snike i køar. Ungane mine fekk nok litt sjokk då ho marsjerte fremst i pølsekøen på 17.mai. Men det var liksom lov. Ho var noko for seg sjølv, mormor. Det var ingen andre som ho.

I 2012 flytta mormor til Husnestunet. Ho budde først i leiligheit, og så på langtidsavdeling. Ho var svært sosial og fekk mange venner der borte. Og barnebarn og oldebarn besøkte så sant me var heimom.

Siste tida var ho plaga med sjukdom, inntil ho somna stille inn 21. april i år.

Eit langt og eventyrleg liv var slutt.

Eg vil avslutte med ei lita forteljing eg skreiv til mormor på 80-årsdagen. Forteljinga er basert på barndomsminner, og derfor er det nok enkelte faktafeil. Det kallar me kunstnarisk fridom.

Mormor sitt blåplommetre

Mormor har eit blåplommetre i hagen.

   Eg bruka å klatra i det. Høgt opp på dei mosegrodde greinene. Der oppe sat eg og såg etter tyskarar. Medan eg forsynte meg av overfloda. Plommesteinane spytta eg på dei tyske hjelmane.

   Mormor snakka mykje om då ho hadde vore til sjøs. Korleis ho hadde reist i all slags vêr, men at ho aldri hadde vore sjøsjuk. Ho fortalte om morfar, og alle landa dei hadde vore i. Alle tinga dei hadde kjøpt med seg. Håndskorne små trefigurar i mørkt treverk som lukta lakk. Dei stod overalt i huset.

   Ho fortalte mykje om han.

   Han som berre var snill.

   No var han der ikkje lenger.

Mormor lånte meg av og til den første tida etterpå.

   Eg var på overnattingsbesøk.

   Delte seng med henne. Ho låg og snorka på eine sida, medan eg låg og las på den andre. Teikneseriar og gamle vekeblad.

   Men mest låg eg og tenkte på det ho hadde fortalt. Det som trefte meg mest var det ho fortalte om skulen. Ho hadde gått på skulen både i Stavanger og på Kvitsøy. Ho fortalte om dei som var slemme med henne.

Eg såg lærarane levande for meg der dei pinte det stakkars vesle barnet.

   Eg såg tyskarar som marsjerte ned gatene i mørkret med gevær over skuldra. Med blanke hjelmar og nystrokne uniformar.

   Eg lurte på kor ho hadde kjøpt påfuglfjøra som ho hadde i ein vase i gongen.

   Tenkte på korleis far hennar såg med strenge blikk rundt middagsbordet viss dei masa.

   Såg for meg bror hennar som reiste til Amerika, og som aldri kom attende. Eg kunne sjå heilt dit, berre eg klatra høgt nok.    

Snorkinga kunne eg leve med, berre ho ville fortelje.

Takk for meg!

Etter seks å i Norske barne- og ungdomsbokforfattere (NBU) sitt litterære råd, seier eg no takk for meg. I laupet av dei seks åra har eg lese langt over tusen bøker, eg har votert inn ein drøss med nye medlemmer i NBU, og eg har vore med å dele ut millionar av kroner i stipend til hardtarbeidande og dyktige forfattarar og illustratørar. Og ikkje minst har eg fått vere med å dele ut debutantprisen Trollkrittet til flinke debutantar.

Eg går ut av rådet som ein klokare forfattar. Eg har lært utruleg mykje av alle eg har sete i rådet saman med, og eg har lært endå meir av alle bøkene er har lese. Både dei dårlge, dei middelmådige og sjølvsagt dei knallgode - dei sistnevnte var det mange av! Eg fekk også med meg dette fantastiske portrettet, laga av min gode kollega og ven: sjølvaste Ragnar Aalbu.

Dei hundre beste barne- og ungdomsbøkene

Denne lista inneheld dei hundre beste barne- og ungdomsbøkene frå om lag dei siste seks åra. Dette er ei uhøgtideleg liste over dei bøkene eg personleg har likt best i mi tid i Norske barne- og ungdomsbokforfattere sitt Litterære råd. Denne lista representerer kun mitt personlege syn, og reflekterer verken rådet eller NBU. Eg har både lest og likt hundrevis i tillegg til desse, men her har eg tvunge meg sjølv til å velge dei eg likte best.

Eg har òg lese ein god del sakprosa i laupet av desse åra, og vil trekke fram eit par som verkeleg var gode: Ingunn Røyset: Brevet frå krigen. Neha Naveen, Frank Rosell og Jenny Jordahl (ill): Beveren Bjørk og Mariangela Di Fiore og Hilde Hodnefjeld (ill): Elefantmannen.

Her er mine topp 100 skjønnlitterære bøker for barn og ungdom:

Aalbu, Ragnar: Anda i ødemarka - 2012

Aalbu, Ragnar: Krokodille i treet - 2015

Aamodt, Ingunn: Dukken - 2010

Aamodt, Ingunn: Dukkens rette eier - 2017

Amundsen, Torbjørn Øverland: Bian Shen - 2013

Aurstad, Tore: UFO! UFO! - 2013

Aurstad, Tore: Fangarmer - 2016

Basso, Aina: Inn i elden - 2012

Belsvik, Rune: Verdas søtaste turist - 2014

Bjørnstad, Taran: Picassokvinnen - 2012

Bjørnstad, Taran: Sommer i Norge - 2017

Blatt, Thomas Marco: Hvis du lyver - 2014

Brekke, Jørgen: Oppdrag Mars - Akademiet - 2016

Diep, Nhu: Nådeløs bildebok for barn - 2015

Eeg, Harald Rosenløw: Den hvite døden - 2013

Eriksen, Endre Lund: Den sommeren pappa ble homo - 2012

Ewo, Jon: 1920 - 2013

Ewo, Jon: 1957 - 2014

Ewo, Jon: 1992 - 2015

Farooq, Adel Khan: Mine brødre - 2016

Fiske, Anna: Hallo, der nede! - 2012

Fiske, Anna: Hallo, havet! - 2014

Fiske, Anna: Hallo, skogen! - 2017

Folkestad, Anna: Unni og Gunni maler - 2012

Folkestad, Anna: Unni og Gunni reiser - 2012

Folkestad, Anna: Unni og Gunni gjer det fint - 2013

Fretheim, Tor: Kjære Miss Nina Simone - 2012

Grimnes, Lise Forfang: Kaoshjerte - 2014

Grimnes, Lise Forfang: Blodskraft - 2016

Guåker, Helene: Juksemaker - 2015

Guåker, Helene: Kanskje er det hjertet - 2016

Hansen, Atle: Flukt - 2013

Hjulstad, Kjartan: Minnesota og støvet - 2015

Hovland, Ragnar: Om noko skulle skje - 2016

Ingvaldsen, Bjørn: Tryllemannen - 2014

Ingvaldsen, Bjørn: Far din - 2016

Ingvaldsen, Bjørn: Lydighetsprøven - 2017

Johansen, Eldrid: Charlieblogg - 2012

Kaurin, Marianne: Nærmere høst - 2012

Klakken, Linda: Dumme, dumme hjarte - 2017

Knudsen, Sverre: Aarons maskin - 2011

Knudsen, Sverre: Aarons hevn - 2015

Knutsen, Per: Jobb for tøffe gutter - 2013

Kolerud, Arnfinn: Snillionen - 2017

Kuhn, Camilla: Gorm er en snill orm - 2013

Lian, Torun (ill: Øyvind Torseter): Alice Andersen - 2014

Lian, Torun (ill: Øyvind Torseter): Reserveprinsesse Andersen - 2015

Lian, Torun (ill: Øyvind Torseter): Alice svømmer ikke - 2016

Lian, Torun (ill: Øyvind Torseter): Alice og alt du ikke vet og godt er det - 2017

Lillegraven, Ruth. (ill: Mari Kanstad Johnsen): eg er eg er eg er - 2016

Lunde, Maja: Over grensen - 2012

Løken, Alexander: De døde ser deg - 2017

Martenson, Erik: Skyggespinneren - 2014

Mostue, Sigbjørn: I morgen er alt mørkt - Brages historie - 2014

Mostue, Sigbjørn: I morgen er alt mørkt - Marlens historie - 2015

Mostue, Sigbjørn: I morgen er alt mørkt - Når historien slutter - 2016

Münch, Annett: Bad Boy: Steroid - 2014

Mæhle, Lars: Fuck off! I love you! - 2012

Naveen, Neha: Stupekontroll - 2015

Nielsen, Atle: Hedenske menn - 2009

Nielsen, Atle: Ropene fra Valhall - 2013

Nielsen, Atle: Røverne fra Nord - 2016

Noreng, Jan Tore: Drømmejegeren - 2013

Noreng, Jan Tore: #alfahann - 2015

Nortun, Harald: Taus - 2012

Nyhus, Kaja Dahle: Vil du høre en hemmelighet? - 2014

Ousland, Bjørn: Småbarnsuppe - 2015

Pettersen, Siri: Odinsbarn - 2013

Pettersen, Siri: Råta - 2014

Pettersen, Siri: Evna - 2015

Pettersen, Siri: Bobla - 2017

Rydland, Asbjørn: Drakeguten - 2010

Rydland, Asbjørn: Med elden i hjartet - 2011

Rydland, Asbjørn: Mørkemanaren - 2012

Rydland, Asbjørn: Kampen om Kervad - 2014

Rydland, Asbjørn: Fredlaus - 2015

Rydland, Asbjørn: Vegandi 1. Galderstjerna - 2016

Røyset, Ingunn: Dei et ikkje sjokoladepålegg i krigen - 2014

Røyset, Ingunn: Aldri fred å få - 2015

Salinas, Veronica: Og - 2016

Sandmo, Camilla: Kan vi bare late som - 2017

Skretting, Gudrun: Anton og andre uhell - 2016

Solberg, Audhild: Kampen mot superbitchene - 2014

Svingen, Arne: Sangen om en brukket nese - 2012

Svingen, Arne: Primitive pungdyr - 2014

Svingen, Arne: Et hundeliv - 2017

Sævareid, Heidi: Spranget - 2013

Torkildsen, Terje: Arrfjes - 2015

Torseter, Øyvind: Hullet - 2012

Torseter, Øyvind: Mulysses - 2017

Totland, Anders: Engel i snøen - 2016

Valeur, Christian: Sprengt monster - 2013

Vogt-Østli, Nina: Min tid kommer - 2012

Weberg, Liv Marit: Jeg blir heldigvis ikke lagt merke til - 2014

Weberg, Liv Marit: Det er heldigvis ingen som trenger meg - 2015

Winsnes, Magnhild: Hysj - 2017

Øvreberg, Elisabeth: Blodets galskap - 2015

Øvreås, Håkon (ill: Øyvind Torseter): Brune - 2013

Ørdal, Stina L: Dagen utanfor - 2017

Frå no av skal eg berre lese mine eigne bøker!